Getty Images
Türkiye’de yıllık enflasyonun yüzde 61,14 olarak açıklanmasından bir hafta daha sonra toplanan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Para Siyaseti Şurası (PPK) yüzde 14 olan siyaset faizine dokunmadı. Karar şaşırtan olmadı. Çünkü sene başında Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin şahsen vurguladığı üzere “Merkez Bankası ve siyaset faizinin önemsizleştirildiği” bir ortamda, para siyasetinin artık siyaset faizini yükseltmek suretiyle enflasyonla gayret etmesini beklememek lazım.
Merkez Bankası önemsizleştikçe enflasyon sorunu bir o kadar ehemmiyet kazanıyor. Zira Merkez Bankası’nın yasal vazifesi fiyat istikrarı sağlamak. Merkez Bankası önemsizleşip devreden çıktığı vakit enflasyona karşı savunmasız kalıyoruz. İşte bu niçinle, süratle artan enflasyonun tartısını omuzlarımızda hissettiğimiz, alım gücümüzün giderek eridiği bugünlerde her insanın başını meşgul eden soru, enflasyonun sonunun nereye gideceği.
Getty Images
MERKEZ BANKASI NE DİYOR?
PPK karar metninde “küresel barış sağlanıp baz tesirlerinin ortadan kalkmasıyla” enflasyonun düşeceği öngörüsü paylaşılmış. Merkez Bankası’nın geçmişte de faiz artışlarında direnirken enflasyon dinamiklerini göz gerisi eden ve samimi bulmadığım açıklamalarına şahit olmuştum.
Ortadan geçen müddette, Merkez Bankası’nın bağımsızlığının erimesine paralel olarak, karar metinlerinde yapılan açıklamaların da giderek rasyonel bir yerden uzaklaşmakta olduğunu üzülerek takip ediyorum.
Getty Images
ENFLASYON KENDİ KENDİNE DÜŞER Mİ?
Şayet enflasyon büsbütün “geçici arz şoklarından” kaynaklanıyorsa, bu biçimde kendi kendine düşebilir. Rusya-Ukrayna savaşı niçiniyle besin ve güç fiyatlarındaki artıştan gelen enflasyonist baskılar, global barışın sağlanması ile ortadan kalktığında savaş kaynaklı enflasyonun da azalması bekleyebiliriz. Lakin kredibilitesi bizden çok daha yüksek Merkez Bankalarının bile pandemi kaynaklı arz şoklarının tesirlerinin beklentilere sızmasını engelleyemediklerini hatırlarsak bu işin sanıldığı kadar kolay olmadığını söyleyebiliriz.
Baz tesirine gelince: Aralık 2021’de enflasyon istisnai bir süratle yüzde 13,58 yükseldiği için, Aralık 2022’de bundan evvelki seneye göre “baz etkisi” lehimize bir durum oluşturacaktır. Öte yandan, yılın birinci çeyreğinde deneyim ettiğimiz yüksek enflasyon sayıları, Aralık 2021’in bir istisna olmaktan çıkmaya başladığını gösteriyor. ötürüsı ile 2022’nin sonlarına yaklaşırken enflasyonda baz tesiri ile bir düşüş görmekten fazla “baz tesirine rağmen” yükseliş görmemiz mümkün olabilir.
PPK METNİNDEKİ SORUN
TCMB’nin açıklamasındaki temel sorun, para siyaseti haricindeki faktörlerin sayesinde enflasyonda oluşabilecek hudutlu bir düşüşten medet umulmasıdır. Bu dışsal faktörler çıktıktan daha sonra boğuşmamız gereken ve direkt Merkez Bankası’nın nazaranv alanına giren devasa enflasyona reaksiyonsuz kalmasıdır.
Enflasyonun Ocak 2022 prestijiyle yüzde 48,49 olduğunu düşünürsek, global barış sağlanıp savaş öncesine dönmeyi umduğumuz en âlâ senaryoda bile resmi enflasyonun maksadın 10 katı olduğunu hatırlamak lazım. Pekala enflasyon nasıl düşecek?
Enflasyona müdahale edilmezse ne olur?
Dışarıdan gelen ve denetimimiz haricindeki şokları bir kenara bırakırsak, bugün deneyim ettiğimiz enflasyonun aslan hissesini talep, kur ve bozulan enflasyon beklentileri oluşturuyor. Bu sebeplerden kaynaklanan enflasyonu iktisadın “yavaşla” sinyali olarak kıymetlendirebiliriz.
Enflasyonun bu türlü sinyal verdiği bir iktisadın gidebileceği iki yoldan kelam edebiliriz. Birinci yol, Merkez Bankası’nın enflasyona faiz silahı ile müdahale etmesi, ekonomiyi soğutması ve bunun kararında çıktı açığını sıfırlayarak enflasyonu düşürmesidir. Merkez Bankası ne kadar maharetli, muteber ve bağımsız ise enflasyon o kadar süratli ve az bedel ödeyerek denetim altına alınır.
BBC
Gidilebilecek ikinci yol enflasyonun kendi seyrine bırakılmasıdır. Bu yol tercih edildiğinde dışarıdan faiz silahı ile iktisat soğutulmadığından iktisat enflasyon vasıtasıyla kendi kendini soğutmak zorunda kalır. Yükselen enflasyon hane halkının alım gücünü eritir. bu türlü, denetim haricinde geri çekilen taleple birlikte çıktı açığı bir sefer daha sıfırlanır. Lakin bu sefer iktisadın yavaşlaması faiz değil enflasyondaki artışla gerçekleştiğinden en son olarak gelinen noktada enflasyon kalıcı olarak artmıştır.
BBC
Hangisi daha güzel?
Birinci yol ile ikinci yolu karşılaştırdığımızda her ikisinde de sonuncu varış noktasının iktisadın uzun vadeli büyüme oranı olduğunu, lakin Merkez Bankası’nın değerli olup bakılırsavini yaptığı birinci senaryoda enflasyon denetim altına alınırken, Merkez Bankası’nın değersizleştiği ikinci senaryoda yüksek enflasyonun kalıcılaştığını görüyoruz.
Bu iki senaryo ortasında hangisinin seçilmesi gerektiği son derece net. Tam da bu niçinle tüm dünyada Merkez Bankalarına ehemmiyet atfediliyor ve enflasyonu denetim etme nazaranvi veriliyor. Ve bir daha bu niçinle bugün tüm dünyada bize göre epey daha cüzi olsa da küresel enflasyonla uğraş için Merkez Bankaları faiz artırıyorlar. Zira enflasyonla uğraşta ne kadar geç kalınırsa, enflasyonu düşürmek için gerekli faiz bedeli de artacağı için iktisadın resesyona girme riski artıyor.
BBC
ÜÇÜNCÜ YOL
Üstte bahsetmediğim bir de üçüncü yol var ki o da ikinci yolun bir uzantısı olarak düşünülebilir. İkinci yol elbet son derece tatsız, halkı fakirleştiren, gerçek fiyatların azaldığı, zorda kalan sabit gelir kümelerine yardım elinin uzatılmadığı, borçların ertelenmediği ve lakin bu türlü iktisadın kendi kendini yavaşlattığı bir senaryo. Bu niçinle de tercih edilmemesi gerekir.
Artık senaryoya bir de “enflasyona karşı halkı ezdirmeme” güdüsü ile fiyat artırımları, vergi indirimleri ve dayanak paketlerini ekleyelim. bu biçimde ne olur? İşte bu biçimde uzun vadeli tesirleri ikinci senaryodan bile daha yıkıcı olan bir üçüncü senaryo karşımıza çıkar. Zira enflasyonla gayret edilmediği üzere iktisadın kendi kendini soğutma düzeneğine da müsaade verilmez. Talep “doping verilerek” yeniden desteklenince enflasyon bu sefer daha da kuvvetli bir dalga ile gelir ve ücret-enflasyon sarmalı ile müdahale edilmezse sonu hiperenflasyona kadar gidebilecek bir müddetç başlar.
Vatandaşların enflasyona karşı korunması olağan olarak fazlaca kıymetli. Lakin burada yaptığımız kıymetlendirme gösteriyor ki hane halkının enflasyona karşı korunmasının tek yolu Merkez Bankası’nın tekrar ehemmiyet, bağımsızlık ve prestij kazanarak işini yapması ve enflasyonu maksada düşürmesidir. Enflasyonla çaba etmeyip yan tesirleri ile uğraş etmeye çalışmak, bir daha sonraki enflasyon dalgasını tetikleyerek sorunu derinleştirir.
LAF DİNLEMENİN SONUÇLARI
Gazeteci-yazar Taha Akyol’un Merkez Bankası’nın bağımsızlığını masaya yatırdığı yeni kitabı “Laf Dinlemedi”. Kitap başlığını TCMB Lideri Murat Çetinkaya’nın 30 Mart 2021’de misyondan alınması daha sonrası Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın yaptığı açıklamadan alıyor. Yazımı bu kitaptan bir alıntı ile bitirmek isterim (Sayfa 105). 1994 krizi öncesi İktisat Profesörü Oktay Yenal’dan bir kıymetlendirme yapması istenir. Prof. Yenal derhal sıkı para siyaseti ve dengelenme programına geçilmesini ister ve raporunda şu kelamlara yer verir:
“Unutmamak gerekir ki, dünyada kalkınmasını yüzde 60-70 enflasyon ile sürdürebilmiş ve sonunda yumuşak iniş yapabilmiş ülke yoktur.”
yatırım tavsiyesi içermez
Türkiye’de yıllık enflasyonun yüzde 61,14 olarak açıklanmasından bir hafta daha sonra toplanan Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Para Siyaseti Şurası (PPK) yüzde 14 olan siyaset faizine dokunmadı. Karar şaşırtan olmadı. Çünkü sene başında Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin şahsen vurguladığı üzere “Merkez Bankası ve siyaset faizinin önemsizleştirildiği” bir ortamda, para siyasetinin artık siyaset faizini yükseltmek suretiyle enflasyonla gayret etmesini beklememek lazım.
Merkez Bankası önemsizleştikçe enflasyon sorunu bir o kadar ehemmiyet kazanıyor. Zira Merkez Bankası’nın yasal vazifesi fiyat istikrarı sağlamak. Merkez Bankası önemsizleşip devreden çıktığı vakit enflasyona karşı savunmasız kalıyoruz. İşte bu niçinle, süratle artan enflasyonun tartısını omuzlarımızda hissettiğimiz, alım gücümüzün giderek eridiği bugünlerde her insanın başını meşgul eden soru, enflasyonun sonunun nereye gideceği.
Getty Images
MERKEZ BANKASI NE DİYOR?
PPK karar metninde “küresel barış sağlanıp baz tesirlerinin ortadan kalkmasıyla” enflasyonun düşeceği öngörüsü paylaşılmış. Merkez Bankası’nın geçmişte de faiz artışlarında direnirken enflasyon dinamiklerini göz gerisi eden ve samimi bulmadığım açıklamalarına şahit olmuştum.
Ortadan geçen müddette, Merkez Bankası’nın bağımsızlığının erimesine paralel olarak, karar metinlerinde yapılan açıklamaların da giderek rasyonel bir yerden uzaklaşmakta olduğunu üzülerek takip ediyorum.
Getty Images
ENFLASYON KENDİ KENDİNE DÜŞER Mİ?
Şayet enflasyon büsbütün “geçici arz şoklarından” kaynaklanıyorsa, bu biçimde kendi kendine düşebilir. Rusya-Ukrayna savaşı niçiniyle besin ve güç fiyatlarındaki artıştan gelen enflasyonist baskılar, global barışın sağlanması ile ortadan kalktığında savaş kaynaklı enflasyonun da azalması bekleyebiliriz. Lakin kredibilitesi bizden çok daha yüksek Merkez Bankalarının bile pandemi kaynaklı arz şoklarının tesirlerinin beklentilere sızmasını engelleyemediklerini hatırlarsak bu işin sanıldığı kadar kolay olmadığını söyleyebiliriz.
Baz tesirine gelince: Aralık 2021’de enflasyon istisnai bir süratle yüzde 13,58 yükseldiği için, Aralık 2022’de bundan evvelki seneye göre “baz etkisi” lehimize bir durum oluşturacaktır. Öte yandan, yılın birinci çeyreğinde deneyim ettiğimiz yüksek enflasyon sayıları, Aralık 2021’in bir istisna olmaktan çıkmaya başladığını gösteriyor. ötürüsı ile 2022’nin sonlarına yaklaşırken enflasyonda baz tesiri ile bir düşüş görmekten fazla “baz tesirine rağmen” yükseliş görmemiz mümkün olabilir.
PPK METNİNDEKİ SORUN
TCMB’nin açıklamasındaki temel sorun, para siyaseti haricindeki faktörlerin sayesinde enflasyonda oluşabilecek hudutlu bir düşüşten medet umulmasıdır. Bu dışsal faktörler çıktıktan daha sonra boğuşmamız gereken ve direkt Merkez Bankası’nın nazaranv alanına giren devasa enflasyona reaksiyonsuz kalmasıdır.
Enflasyonun Ocak 2022 prestijiyle yüzde 48,49 olduğunu düşünürsek, global barış sağlanıp savaş öncesine dönmeyi umduğumuz en âlâ senaryoda bile resmi enflasyonun maksadın 10 katı olduğunu hatırlamak lazım. Pekala enflasyon nasıl düşecek?
Enflasyona müdahale edilmezse ne olur?
Dışarıdan gelen ve denetimimiz haricindeki şokları bir kenara bırakırsak, bugün deneyim ettiğimiz enflasyonun aslan hissesini talep, kur ve bozulan enflasyon beklentileri oluşturuyor. Bu sebeplerden kaynaklanan enflasyonu iktisadın “yavaşla” sinyali olarak kıymetlendirebiliriz.
Enflasyonun bu türlü sinyal verdiği bir iktisadın gidebileceği iki yoldan kelam edebiliriz. Birinci yol, Merkez Bankası’nın enflasyona faiz silahı ile müdahale etmesi, ekonomiyi soğutması ve bunun kararında çıktı açığını sıfırlayarak enflasyonu düşürmesidir. Merkez Bankası ne kadar maharetli, muteber ve bağımsız ise enflasyon o kadar süratli ve az bedel ödeyerek denetim altına alınır.
BBC
Gidilebilecek ikinci yol enflasyonun kendi seyrine bırakılmasıdır. Bu yol tercih edildiğinde dışarıdan faiz silahı ile iktisat soğutulmadığından iktisat enflasyon vasıtasıyla kendi kendini soğutmak zorunda kalır. Yükselen enflasyon hane halkının alım gücünü eritir. bu türlü, denetim haricinde geri çekilen taleple birlikte çıktı açığı bir sefer daha sıfırlanır. Lakin bu sefer iktisadın yavaşlaması faiz değil enflasyondaki artışla gerçekleştiğinden en son olarak gelinen noktada enflasyon kalıcı olarak artmıştır.
BBC
Hangisi daha güzel?
Birinci yol ile ikinci yolu karşılaştırdığımızda her ikisinde de sonuncu varış noktasının iktisadın uzun vadeli büyüme oranı olduğunu, lakin Merkez Bankası’nın değerli olup bakılırsavini yaptığı birinci senaryoda enflasyon denetim altına alınırken, Merkez Bankası’nın değersizleştiği ikinci senaryoda yüksek enflasyonun kalıcılaştığını görüyoruz.
Bu iki senaryo ortasında hangisinin seçilmesi gerektiği son derece net. Tam da bu niçinle tüm dünyada Merkez Bankalarına ehemmiyet atfediliyor ve enflasyonu denetim etme nazaranvi veriliyor. Ve bir daha bu niçinle bugün tüm dünyada bize göre epey daha cüzi olsa da küresel enflasyonla uğraş için Merkez Bankaları faiz artırıyorlar. Zira enflasyonla uğraşta ne kadar geç kalınırsa, enflasyonu düşürmek için gerekli faiz bedeli de artacağı için iktisadın resesyona girme riski artıyor.
BBC
ÜÇÜNCÜ YOL
Üstte bahsetmediğim bir de üçüncü yol var ki o da ikinci yolun bir uzantısı olarak düşünülebilir. İkinci yol elbet son derece tatsız, halkı fakirleştiren, gerçek fiyatların azaldığı, zorda kalan sabit gelir kümelerine yardım elinin uzatılmadığı, borçların ertelenmediği ve lakin bu türlü iktisadın kendi kendini yavaşlattığı bir senaryo. Bu niçinle de tercih edilmemesi gerekir.
Artık senaryoya bir de “enflasyona karşı halkı ezdirmeme” güdüsü ile fiyat artırımları, vergi indirimleri ve dayanak paketlerini ekleyelim. bu biçimde ne olur? İşte bu biçimde uzun vadeli tesirleri ikinci senaryodan bile daha yıkıcı olan bir üçüncü senaryo karşımıza çıkar. Zira enflasyonla gayret edilmediği üzere iktisadın kendi kendini soğutma düzeneğine da müsaade verilmez. Talep “doping verilerek” yeniden desteklenince enflasyon bu sefer daha da kuvvetli bir dalga ile gelir ve ücret-enflasyon sarmalı ile müdahale edilmezse sonu hiperenflasyona kadar gidebilecek bir müddetç başlar.
Vatandaşların enflasyona karşı korunması olağan olarak fazlaca kıymetli. Lakin burada yaptığımız kıymetlendirme gösteriyor ki hane halkının enflasyona karşı korunmasının tek yolu Merkez Bankası’nın tekrar ehemmiyet, bağımsızlık ve prestij kazanarak işini yapması ve enflasyonu maksada düşürmesidir. Enflasyonla çaba etmeyip yan tesirleri ile uğraş etmeye çalışmak, bir daha sonraki enflasyon dalgasını tetikleyerek sorunu derinleştirir.
LAF DİNLEMENİN SONUÇLARI
Gazeteci-yazar Taha Akyol’un Merkez Bankası’nın bağımsızlığını masaya yatırdığı yeni kitabı “Laf Dinlemedi”. Kitap başlığını TCMB Lideri Murat Çetinkaya’nın 30 Mart 2021’de misyondan alınması daha sonrası Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın yaptığı açıklamadan alıyor. Yazımı bu kitaptan bir alıntı ile bitirmek isterim (Sayfa 105). 1994 krizi öncesi İktisat Profesörü Oktay Yenal’dan bir kıymetlendirme yapması istenir. Prof. Yenal derhal sıkı para siyaseti ve dengelenme programına geçilmesini ister ve raporunda şu kelamlara yer verir:
“Unutmamak gerekir ki, dünyada kalkınmasını yüzde 60-70 enflasyon ile sürdürebilmiş ve sonunda yumuşak iniş yapabilmiş ülke yoktur.”
yatırım tavsiyesi içermez