Bilkent Üniversitesi öğretim üyesi ve Merkez Bankası eski Başekonomisti Prof. Dr. Hakan Kara, net rezervin ekside olması üzere riskler görmezden gelinerek hâlâ Merkez Bankası üzerinden yüklü döviz satışları yapılmasını şaşkınlık ve korkuyla izlediğini vurguladı.
2022’de kur 13’lerde tutulabilirse enflasyonun yüzde 35-40 içinde gerçekleşebileceğini anlatan Kara, yeni bir kur ve itimat şoku yaşanması durumunda ise enflasyon denetimden çıkabileceği konusunda uyardı. Prof. Dr. Hakan Kara ile döviz endeksli mevduatı ve iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Kurdaki artışı frenlemek için hayata geçirilen TL mevduata kur garantisi sistemini nasıl yorumlamak lazım? Faizin üzerinde kur artışı olursa ortadaki farkı kim ödeyecek?
Son aylarda yükselen enflasyona karşın TCMB siyaset faizinin düşürülmesi ve gerçek mevduat getirilerinin süratle eksiye geçmesi vatandaşın enflasyondan korunmak için dövize yönelmesine niye oldu. Döviz talebi kura, kur artışı da enflasyona yansımaya başladı. Enflasyondaki her yükseliş ve faizdeki her düşüş dövize hamlesi daha da güçlendirdi. Bu sarmal ortasından çıkılmaz bir hal alınca bankalardan efektif çekilişleri başladı, şirketler fiyatlama yapamaz hale geldi. Sonunda iktisattaki çöküşü engellemek için kur muhafazalı mevduat devreye sokuldu.
Bu sistemi bir nevi birikiminizi döviz karşısında parasız sigortalayan bir eser olarak düşünebilirsiniz. Vade boyunca kur artış oranı faizden yüksekse ortadaki farkı devlet karşılıyor. Bu sisteme TL mevduattan geçtiyseniz farkı Hazine, dövizden geçtiyseniz farkı TCMB ödüyor. Vadeye kadar tutarsanız kur düştüğünde ana paradan bir kaybınız olmuyor, yani garantili çıplak faiz getirinizi her durumda alıyorsunuz.
200-300 MİLYAR TL EK YÜK GELEBİLİR
– Bu aracın kullanması yüksek olur mu? Bu hazineye ve vatandaşa nasıl bir ek yük getirecek?
Bugün bir sigorta şirketi isteyene ücretsiz trafik sigortası veriyorum dese herkes bu sigortayı yaptırır. ötürüsıyla düz faiz ile muhafazalı faiz içindeki çıplak getiri farkı devasa yükseklikte olmadığı sürece hali hazırda TL mevduatı olanlar büyük oranda bu sisteme geçecektir. Mevcut durumda dövizde olanlar ise biraz daha temkinli yaklaşabilir.
Tabi parasız kur sigortası dağıtınca şu biçimde bir risk ortaya çıkıyor. Kaza halinde ücretsiz sigortayı veren taraf ziyan eder. Türk lirasının başka para ünitelerine karşı kıymet kaybettiği devirlerde Hazine’nin cebinden önemli para çıkabilir. Hazine diyorum fakat aslında Hazinenin parasının da halkın parası olduğunu unutmamak lazım. Bu kaynak birinci planda ek iç borçlanma ile karşılanabilir ve sonunda vergi ya da enflasyon yoluyla vatandaşın cebinden çıkar. ötürüsıyla kur muhafazalı TL mevduat uygulaması pratikte halktan mevduat sahibine bir transfer manasına geliyor. bir süre daha sonra kamuya yüklenen maliyet katlanılabilir olmaktan çıkabilir. örneğin TL mevduatın yüzde 75’i bu sisteme dönerse ve olumsuz bir senaryoda kur faizin üzerine yüzde 30 artarsa kamu bütçesinde 200-300 milyar TL içinde bir ek yük oluşabilir. Bu durum ülke risk priminin yüksek kalmasına niye olarak Hazinenin ve firmaların borçlanma maliyetlerini olumsuz etkileyebilir.
İTİMAT KURAL
– Kur muhafazalı mevduat sisteminin alternatifi faizleri daha da yükseltmek. Faiz artışı bundan daha maliyetli olmaz mıydı?
Faizden çok inanç kısmına odaklanmak lazım. İnanç veren bir merkez bankası ve kurumsal yapı olsaydı faizler fazlaca yükseltilmeden bu iş çözülebilirdi. İnanç zayıfladığı için piyasa lakin önemli ödünler verilerek yatıştırılabildi. Ayrıyeten faizin artırılmadığı savı da yanlışsız değil. Şu anda parasız verilen kur sigortasının mevcut datalarla ima ettiği primi çıplak mevduat faizine eklediğimizde mevduat faizinin efektif olarak yüzde 30’lar düzeyini aştığını bakılırsabiliyoruz. Kaldı ki Eylül ayında TCMB’nin faiz indirimlerine başladığı devirden bu yana kredi ve tahvil faizleri 5-10 puan içinde değişen oranlarda yükseldi. Hatta çıplak mevduat faizi bile son bir ayda önemli arttı. Zira artan kur ve enflasyon baskısı enflasyon beklentilerini süratle bozmaya başladı. TCMB’nin siyaset faizini makroekonomik temellerden uyumsuz olarak düşük tutma ısrarı piyasa faizlerini düşüremediği üzere, sonunda yetkilileri kur muhafazalı mevduat üzere riskli bir sistem oluşturmaya iterek gelecek jenerasyonların üzerine değerli bir potansiyel yük bıraktı.
ŞOKU BÜYÜTEBİLİR
– Dövize endeksli mevduat uygulamasının başarısız ya da başarılı olması ne manaya gelecek, her iki durumda ne çeşit riskler görüyorsunuz? Alternatifi var mı?
Döviz endeksli mevduatın bu haliyle başarılı olması epey güç zira ülkenin en temel problemleri olan kaynakların etkinsiz dağılımı, verimsizlik ve itimat sorununu çözmüyor; hatta yarattığı belirsizlikle bu meseleleri daha da belirginleştiriyor. Şu anda para siyasetinin duruşunun ne olduğu pek açık değil. Sıkı mı gevşek mi? Kelam konusu eser yalnızca mevduat için bir muhafaza sağlıyor, kredi faizlerinin enflasyonun altında kalma ihtimali var. Ayrıyeten şu anda ülkenin kur rejiminin ne olduğu belirli değil. Sabit kur rejimi ile dalgalı kur rejimi içinde bir yerdeyiz lakin kurgulanan yapı her iki rejimin yeterli yanlarından fazla dezavantajlarını almış. Bu yapı büyük bir şok geldiğinde şoku söndüren değil şoku büyüten bir etkileşim içeriyor. Kur sert sıçradığında otomatik parasallaşmaya yol açan riskli bir kurgu var. Bunun yerine TCMB faizleri enflasyonla uyumlu seviyelerde tutulup, faizden olumsuz etkilenen fakat iş modeli sürdürülebilir olan şirketlere devletin faiz yahut teminat sübvansiyonu yapması daha aktif ve daha az maliyetli bir tahlil olabilirdi.
ORTADA BİR MODEL YOK
– TL’nin paha kazanması durumunda Yeni Ekonomik Model nasıl işleyecek? Kur nasıl rekabetçi yapılacak?
Ortada bir model olduğunu söylemek güç. Olsa olsa denetimden çıkan döviz kuruna bir açıklama bulmak için çarçabuk ortaya atılmış bir niyet olabilir. Dünyada enflasyonu raydan çıkararak istikrar sağlayabilmiş tek bir ülke yok. Belirsizlik yaratarak rekabetçilik sağlanamaz. Rekabetçilik gerçek ve yapısal bir mevzudur. Para siyasetinin rekabetçiliğe verebileceği en temel dayanak öngörülebilirliği sağlamaktır.
FAİZ İNDİRİMİ MÜMKÜNLÜĞÜ ARTTI
– Son kararla gördük ki örtülü faiz artışı kelam konusu. Bundan daha sonraki süreçte Merkez Bankası’ndan faiz indirimi bekliyor musunuz, indirim olursa sonuçları ne olur?
Kur muhafazalı mevduat sisteminin devreye girmesi TCMB’nin seneye birinci çeyrekte faiz indirimine devam etme mümkünlüğünü artırdı. Döviz kuru belli bir eşiğin altında kalırsa siyaset faizinde ek düşüş gelebilir. İndirimlerin devam etmesi biraz evvel bahsetmiş olduğum riskleri tetikleyeceğinden kur muhafazalı sistemin ömrünü kısaltabilir.
FİYAT DÜŞÜŞÜ BEKLEMEYİN
– Döviz kurundaki gerileme fiyatlar ve enflasyon üzerinde aşağı istikametli tesir yapar mı?
Kurdaki gevşeme bu etapta enflasyon üstündeki yukarı taraflı baskıları azaltır. Şirketler kurdaki düşüşü süreksiz, artışı ise daha kalıcı algıladığından genelde kur yükselişi fiyatlara düşüşlerden daha süratli yansır. Şirketler fiyatlama yaparken yalnızca seviyeyi değil oynaklığı da dikkate alır. Girdi alımlarının yüksek kur seviyelerinden yapılmış olması da son pahalanmanın fiyatlar üstündeki tesirini sınırlayabilir. Ayrıyeten akaryakıt üzere enflasyona direkt ve dolaylı bariz yansımaları olan bir kalemde vergi siyasetleri niçiniyle pek düşüş olmayacak. Bu niçinle yakın devirde kurdaki düşüşün genel fiyat endeksine aşağı taraflı etkisinin nispeten sonlu olması beklenir. Kurdaki gevşeme daha hayli otomatik fiyatlama yapılan araba, ithal elektronik eşya ve paket tıp üzere kura endeksli mamüllerin meblağlarını düşürebilir. Buna karşın biroldukça eser fiyatının Aralık ortalaması Kasım ortalamasının epeyce üzerinde olacak. Bu da Aralık’ta enflasyonda önemli bir sıçrama görülebileceğine işaret ediyor.
YABANCI YATIRIMCI ÜLKEDEN UZAK DURUR
– Kurun bir gecede 5-6 lira düşmesi ya da epeyce süratli artması.. Bu volatilitede iş yapmak yatırım yapmak mümkün olur mu?
Volatilite (oynaklık) ticari faaliyetlerde fiyatlama ve planlama yapmayı zorlaştıran en değerli ögelerden biridir. Volatilite ortamı çok yüksek tansiyonla yaşamaya emsal. İş kalitesini düşürür, şirketlerin güçlerini daha hayli sermayelerini müdafaaya harcamalarına yol açar. İş dünyasında yatırımları caydıran temel faktör yüksek faiz değil belirsizliktir. Kurun bir gecede 5-6 lira düşebildiği ya da fazlaca süratli artabildiği bir iktisatta şirketler iş yapmakta zorlanır, uzun vadeli yahut direkt yabancı yatırımlar da ülkeden uzak durur. Bütün bunlar üretkenliği düşürür.
TCMB ZİYAN EDER
– bu vakitte Merkez Bankası’nın asıl atması gereken adımlar nelerdi? Hâlâ eksi rezervde olması ne tıp riskler barındırıyor? Sıkı para siyaseti büsbütün rafa mı kalktı?
Bir mevzuyu netleştirmekte yarar var. Aslında memleketler arası standartlarda rezerv yeterliliği hesaplarında brüt rezerv kullanılır. Lakin bizde net rezervlerin geldiği nokta brüt rezervi gölgeleyebilecek riskleri birlikteinde getiriyor. Şu anda TCMB rezervinin epey kıymetli bir kısmı bankalardan ödünç alınan dövizden oluşuyor. Bankalar döviz likiditesi açısından kuvvetli görünse de merkez bankası bir kısmını satmış durumda. Bunun yanı sıra altın rezervinin kıymetli bir kısmının yurt içine getirilmiş olması acil bir durum halinde satışta kullanılabilecek cephaneyi sınırlıyor. Ayrıyeten net rezervin ekside olması (döviz varlıklarının döviz yükümlülüklerinden az olması), TL’nin paha kaybı durumunda TCMB’nin ziyan etme mümkünlüğünü artırır. Son olarak, rezervlerin düşük olması dış borcumuzu çevirme konusunda riskler yaratabilir, milletlerarası platformlarda pazarlık gücümüzü zayıflatabilir. Bütün bu faktörler mevcut durumda döviz müdahaleleri konusunda hareket alanını değerli ölçüde kısıtlıyor. Bu riskler görmezden gelinerek hala merkez bankası üzerinden yüklü döviz satışları yapılmasını şaşkınlık ve korkuyla izliyorum.
CARİ İSTİKRARDAKİ DÜZGÜNLEŞME YAVAŞLAYACAK
– Hükümetin uyguladığı yeni yaklaşımın işlemesi için cari açığın süratle düşmesi ve kısa müddette fazlaya geçmesi değerli. Sizce yakın vakitte bunu gorecek miyiz?
Cari istikrar son bir yıldır değerli ölçüde altın ithalatındaki azalmanın tesiriyle 35 milyar dolardan 15,4 milyar dolara indi. Bundan daha sonra artık kısa vadede cari istikrardaki güzelleşme yavaşlayacaktır. Mevcut kur muhafazalı döviz sistemi bir yandan kuru baskılayıp başka yandan mallara olan talebi artırarak ithalatı besleyebilir. Ayrıyeten son devirde yine başlayan kredi artışı da cari dengeyi olumsuz etkileyebilir. ötürüsıyla bahar aylarına kadar cari fazla verilmesi pek mümkün görünmüyor. Kısa vadede özel bölümün ağır dış borç ödemelerini de dikkate alırsak önümüzdeki devirde döviz gereksinimi devam edecektir.
ENFLASYON DENETİMDEN ÇIKABİLİR
– 2022 yılı için kur, faiz, enflasyon, büyüme, işsizlik tarafında neler öngörüyorsunuz, ne çeşit riskler sözkonusu olabilir?
2022 için iddia yapmak bu kademede yanlışsız olmaz zira parametreler çabucak hemen yerine oturmadı. Evvel TCMB’nin planladığı siyaset çerçevesi değişikliğini görmek lazım. Ayrıyeten mevcut kur muhafazalı mevduat sisteminin akıbetini de izlemek gerekecek. Ama şunu söyleyebiliriz: 2022’de enflasyon şu andakinden daha yüksek, büyüme ise daha düşük olacak. Birinci çeyrekten itibaren büyümede ivme kaybı bakılırsabiliriz. Dolar kuru 18’lerde kalsaydı önümüzdeki yıl için resmi enflasyon varsayımım yüzde 55-65 içindeydı. Önümüzdeki bir yılda kur 13’lerde tutulabilirse enflasyon yüzde 35-40 ortasına gerçekleşebilir. Yeni bir kur ve itimat şoku yaşanması durumunda ise enflasyon denetimden çıkabilir.
Global ölçekte ise en büyük risk ABD’de enflasyonun beklenenden daha inatçı olması. Fed’in erken faiz artırımı ve kuvvetli dolar senaryosu kur muhafazalı mevduat sisteminin ömrünü kısaltabilir.
yatırım tavsiyesi içermez
2022’de kur 13’lerde tutulabilirse enflasyonun yüzde 35-40 içinde gerçekleşebileceğini anlatan Kara, yeni bir kur ve itimat şoku yaşanması durumunda ise enflasyon denetimden çıkabileceği konusunda uyardı. Prof. Dr. Hakan Kara ile döviz endeksli mevduatı ve iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Kurdaki artışı frenlemek için hayata geçirilen TL mevduata kur garantisi sistemini nasıl yorumlamak lazım? Faizin üzerinde kur artışı olursa ortadaki farkı kim ödeyecek?
Son aylarda yükselen enflasyona karşın TCMB siyaset faizinin düşürülmesi ve gerçek mevduat getirilerinin süratle eksiye geçmesi vatandaşın enflasyondan korunmak için dövize yönelmesine niye oldu. Döviz talebi kura, kur artışı da enflasyona yansımaya başladı. Enflasyondaki her yükseliş ve faizdeki her düşüş dövize hamlesi daha da güçlendirdi. Bu sarmal ortasından çıkılmaz bir hal alınca bankalardan efektif çekilişleri başladı, şirketler fiyatlama yapamaz hale geldi. Sonunda iktisattaki çöküşü engellemek için kur muhafazalı mevduat devreye sokuldu.
Bu sistemi bir nevi birikiminizi döviz karşısında parasız sigortalayan bir eser olarak düşünebilirsiniz. Vade boyunca kur artış oranı faizden yüksekse ortadaki farkı devlet karşılıyor. Bu sisteme TL mevduattan geçtiyseniz farkı Hazine, dövizden geçtiyseniz farkı TCMB ödüyor. Vadeye kadar tutarsanız kur düştüğünde ana paradan bir kaybınız olmuyor, yani garantili çıplak faiz getirinizi her durumda alıyorsunuz.
200-300 MİLYAR TL EK YÜK GELEBİLİR
– Bu aracın kullanması yüksek olur mu? Bu hazineye ve vatandaşa nasıl bir ek yük getirecek?
Bugün bir sigorta şirketi isteyene ücretsiz trafik sigortası veriyorum dese herkes bu sigortayı yaptırır. ötürüsıyla düz faiz ile muhafazalı faiz içindeki çıplak getiri farkı devasa yükseklikte olmadığı sürece hali hazırda TL mevduatı olanlar büyük oranda bu sisteme geçecektir. Mevcut durumda dövizde olanlar ise biraz daha temkinli yaklaşabilir.
Tabi parasız kur sigortası dağıtınca şu biçimde bir risk ortaya çıkıyor. Kaza halinde ücretsiz sigortayı veren taraf ziyan eder. Türk lirasının başka para ünitelerine karşı kıymet kaybettiği devirlerde Hazine’nin cebinden önemli para çıkabilir. Hazine diyorum fakat aslında Hazinenin parasının da halkın parası olduğunu unutmamak lazım. Bu kaynak birinci planda ek iç borçlanma ile karşılanabilir ve sonunda vergi ya da enflasyon yoluyla vatandaşın cebinden çıkar. ötürüsıyla kur muhafazalı TL mevduat uygulaması pratikte halktan mevduat sahibine bir transfer manasına geliyor. bir süre daha sonra kamuya yüklenen maliyet katlanılabilir olmaktan çıkabilir. örneğin TL mevduatın yüzde 75’i bu sisteme dönerse ve olumsuz bir senaryoda kur faizin üzerine yüzde 30 artarsa kamu bütçesinde 200-300 milyar TL içinde bir ek yük oluşabilir. Bu durum ülke risk priminin yüksek kalmasına niye olarak Hazinenin ve firmaların borçlanma maliyetlerini olumsuz etkileyebilir.
İTİMAT KURAL
– Kur muhafazalı mevduat sisteminin alternatifi faizleri daha da yükseltmek. Faiz artışı bundan daha maliyetli olmaz mıydı?
Faizden çok inanç kısmına odaklanmak lazım. İnanç veren bir merkez bankası ve kurumsal yapı olsaydı faizler fazlaca yükseltilmeden bu iş çözülebilirdi. İnanç zayıfladığı için piyasa lakin önemli ödünler verilerek yatıştırılabildi. Ayrıyeten faizin artırılmadığı savı da yanlışsız değil. Şu anda parasız verilen kur sigortasının mevcut datalarla ima ettiği primi çıplak mevduat faizine eklediğimizde mevduat faizinin efektif olarak yüzde 30’lar düzeyini aştığını bakılırsabiliyoruz. Kaldı ki Eylül ayında TCMB’nin faiz indirimlerine başladığı devirden bu yana kredi ve tahvil faizleri 5-10 puan içinde değişen oranlarda yükseldi. Hatta çıplak mevduat faizi bile son bir ayda önemli arttı. Zira artan kur ve enflasyon baskısı enflasyon beklentilerini süratle bozmaya başladı. TCMB’nin siyaset faizini makroekonomik temellerden uyumsuz olarak düşük tutma ısrarı piyasa faizlerini düşüremediği üzere, sonunda yetkilileri kur muhafazalı mevduat üzere riskli bir sistem oluşturmaya iterek gelecek jenerasyonların üzerine değerli bir potansiyel yük bıraktı.
ŞOKU BÜYÜTEBİLİR
– Dövize endeksli mevduat uygulamasının başarısız ya da başarılı olması ne manaya gelecek, her iki durumda ne çeşit riskler görüyorsunuz? Alternatifi var mı?
Döviz endeksli mevduatın bu haliyle başarılı olması epey güç zira ülkenin en temel problemleri olan kaynakların etkinsiz dağılımı, verimsizlik ve itimat sorununu çözmüyor; hatta yarattığı belirsizlikle bu meseleleri daha da belirginleştiriyor. Şu anda para siyasetinin duruşunun ne olduğu pek açık değil. Sıkı mı gevşek mi? Kelam konusu eser yalnızca mevduat için bir muhafaza sağlıyor, kredi faizlerinin enflasyonun altında kalma ihtimali var. Ayrıyeten şu anda ülkenin kur rejiminin ne olduğu belirli değil. Sabit kur rejimi ile dalgalı kur rejimi içinde bir yerdeyiz lakin kurgulanan yapı her iki rejimin yeterli yanlarından fazla dezavantajlarını almış. Bu yapı büyük bir şok geldiğinde şoku söndüren değil şoku büyüten bir etkileşim içeriyor. Kur sert sıçradığında otomatik parasallaşmaya yol açan riskli bir kurgu var. Bunun yerine TCMB faizleri enflasyonla uyumlu seviyelerde tutulup, faizden olumsuz etkilenen fakat iş modeli sürdürülebilir olan şirketlere devletin faiz yahut teminat sübvansiyonu yapması daha aktif ve daha az maliyetli bir tahlil olabilirdi.
ORTADA BİR MODEL YOK
– TL’nin paha kazanması durumunda Yeni Ekonomik Model nasıl işleyecek? Kur nasıl rekabetçi yapılacak?
Ortada bir model olduğunu söylemek güç. Olsa olsa denetimden çıkan döviz kuruna bir açıklama bulmak için çarçabuk ortaya atılmış bir niyet olabilir. Dünyada enflasyonu raydan çıkararak istikrar sağlayabilmiş tek bir ülke yok. Belirsizlik yaratarak rekabetçilik sağlanamaz. Rekabetçilik gerçek ve yapısal bir mevzudur. Para siyasetinin rekabetçiliğe verebileceği en temel dayanak öngörülebilirliği sağlamaktır.
FAİZ İNDİRİMİ MÜMKÜNLÜĞÜ ARTTI
– Son kararla gördük ki örtülü faiz artışı kelam konusu. Bundan daha sonraki süreçte Merkez Bankası’ndan faiz indirimi bekliyor musunuz, indirim olursa sonuçları ne olur?
Kur muhafazalı mevduat sisteminin devreye girmesi TCMB’nin seneye birinci çeyrekte faiz indirimine devam etme mümkünlüğünü artırdı. Döviz kuru belli bir eşiğin altında kalırsa siyaset faizinde ek düşüş gelebilir. İndirimlerin devam etmesi biraz evvel bahsetmiş olduğum riskleri tetikleyeceğinden kur muhafazalı sistemin ömrünü kısaltabilir.
FİYAT DÜŞÜŞÜ BEKLEMEYİN
– Döviz kurundaki gerileme fiyatlar ve enflasyon üzerinde aşağı istikametli tesir yapar mı?
Kurdaki gevşeme bu etapta enflasyon üstündeki yukarı taraflı baskıları azaltır. Şirketler kurdaki düşüşü süreksiz, artışı ise daha kalıcı algıladığından genelde kur yükselişi fiyatlara düşüşlerden daha süratli yansır. Şirketler fiyatlama yaparken yalnızca seviyeyi değil oynaklığı da dikkate alır. Girdi alımlarının yüksek kur seviyelerinden yapılmış olması da son pahalanmanın fiyatlar üstündeki tesirini sınırlayabilir. Ayrıyeten akaryakıt üzere enflasyona direkt ve dolaylı bariz yansımaları olan bir kalemde vergi siyasetleri niçiniyle pek düşüş olmayacak. Bu niçinle yakın devirde kurdaki düşüşün genel fiyat endeksine aşağı taraflı etkisinin nispeten sonlu olması beklenir. Kurdaki gevşeme daha hayli otomatik fiyatlama yapılan araba, ithal elektronik eşya ve paket tıp üzere kura endeksli mamüllerin meblağlarını düşürebilir. Buna karşın biroldukça eser fiyatının Aralık ortalaması Kasım ortalamasının epeyce üzerinde olacak. Bu da Aralık’ta enflasyonda önemli bir sıçrama görülebileceğine işaret ediyor.
YABANCI YATIRIMCI ÜLKEDEN UZAK DURUR
– Kurun bir gecede 5-6 lira düşmesi ya da epeyce süratli artması.. Bu volatilitede iş yapmak yatırım yapmak mümkün olur mu?
Volatilite (oynaklık) ticari faaliyetlerde fiyatlama ve planlama yapmayı zorlaştıran en değerli ögelerden biridir. Volatilite ortamı çok yüksek tansiyonla yaşamaya emsal. İş kalitesini düşürür, şirketlerin güçlerini daha hayli sermayelerini müdafaaya harcamalarına yol açar. İş dünyasında yatırımları caydıran temel faktör yüksek faiz değil belirsizliktir. Kurun bir gecede 5-6 lira düşebildiği ya da fazlaca süratli artabildiği bir iktisatta şirketler iş yapmakta zorlanır, uzun vadeli yahut direkt yabancı yatırımlar da ülkeden uzak durur. Bütün bunlar üretkenliği düşürür.
TCMB ZİYAN EDER
– bu vakitte Merkez Bankası’nın asıl atması gereken adımlar nelerdi? Hâlâ eksi rezervde olması ne tıp riskler barındırıyor? Sıkı para siyaseti büsbütün rafa mı kalktı?
Bir mevzuyu netleştirmekte yarar var. Aslında memleketler arası standartlarda rezerv yeterliliği hesaplarında brüt rezerv kullanılır. Lakin bizde net rezervlerin geldiği nokta brüt rezervi gölgeleyebilecek riskleri birlikteinde getiriyor. Şu anda TCMB rezervinin epey kıymetli bir kısmı bankalardan ödünç alınan dövizden oluşuyor. Bankalar döviz likiditesi açısından kuvvetli görünse de merkez bankası bir kısmını satmış durumda. Bunun yanı sıra altın rezervinin kıymetli bir kısmının yurt içine getirilmiş olması acil bir durum halinde satışta kullanılabilecek cephaneyi sınırlıyor. Ayrıyeten net rezervin ekside olması (döviz varlıklarının döviz yükümlülüklerinden az olması), TL’nin paha kaybı durumunda TCMB’nin ziyan etme mümkünlüğünü artırır. Son olarak, rezervlerin düşük olması dış borcumuzu çevirme konusunda riskler yaratabilir, milletlerarası platformlarda pazarlık gücümüzü zayıflatabilir. Bütün bu faktörler mevcut durumda döviz müdahaleleri konusunda hareket alanını değerli ölçüde kısıtlıyor. Bu riskler görmezden gelinerek hala merkez bankası üzerinden yüklü döviz satışları yapılmasını şaşkınlık ve korkuyla izliyorum.
CARİ İSTİKRARDAKİ DÜZGÜNLEŞME YAVAŞLAYACAK
– Hükümetin uyguladığı yeni yaklaşımın işlemesi için cari açığın süratle düşmesi ve kısa müddette fazlaya geçmesi değerli. Sizce yakın vakitte bunu gorecek miyiz?
Cari istikrar son bir yıldır değerli ölçüde altın ithalatındaki azalmanın tesiriyle 35 milyar dolardan 15,4 milyar dolara indi. Bundan daha sonra artık kısa vadede cari istikrardaki güzelleşme yavaşlayacaktır. Mevcut kur muhafazalı döviz sistemi bir yandan kuru baskılayıp başka yandan mallara olan talebi artırarak ithalatı besleyebilir. Ayrıyeten son devirde yine başlayan kredi artışı da cari dengeyi olumsuz etkileyebilir. ötürüsıyla bahar aylarına kadar cari fazla verilmesi pek mümkün görünmüyor. Kısa vadede özel bölümün ağır dış borç ödemelerini de dikkate alırsak önümüzdeki devirde döviz gereksinimi devam edecektir.
ENFLASYON DENETİMDEN ÇIKABİLİR
– 2022 yılı için kur, faiz, enflasyon, büyüme, işsizlik tarafında neler öngörüyorsunuz, ne çeşit riskler sözkonusu olabilir?
2022 için iddia yapmak bu kademede yanlışsız olmaz zira parametreler çabucak hemen yerine oturmadı. Evvel TCMB’nin planladığı siyaset çerçevesi değişikliğini görmek lazım. Ayrıyeten mevcut kur muhafazalı mevduat sisteminin akıbetini de izlemek gerekecek. Ama şunu söyleyebiliriz: 2022’de enflasyon şu andakinden daha yüksek, büyüme ise daha düşük olacak. Birinci çeyrekten itibaren büyümede ivme kaybı bakılırsabiliriz. Dolar kuru 18’lerde kalsaydı önümüzdeki yıl için resmi enflasyon varsayımım yüzde 55-65 içindeydı. Önümüzdeki bir yılda kur 13’lerde tutulabilirse enflasyon yüzde 35-40 ortasına gerçekleşebilir. Yeni bir kur ve itimat şoku yaşanması durumunda ise enflasyon denetimden çıkabilir.
Global ölçekte ise en büyük risk ABD’de enflasyonun beklenenden daha inatçı olması. Fed’in erken faiz artırımı ve kuvvetli dolar senaryosu kur muhafazalı mevduat sisteminin ömrünü kısaltabilir.
yatırım tavsiyesi içermez