Doğalgaz fiyatlarının arttığı kış ayları sürerken, Türkiye’nin Rusya ve Azerbaycan’la imzaladığı uzun vadeli mutabakatların da mühleti doldu. Azerbaycan’la yeni bir mutabakat imzalandı lakin Rusya’yla çabucak hemen uzlaşma sağlanamadı. Bu da birtakım doğalgaz çevrim santrallerinin durdurulmasına yol açtı.
Türkiye, doğalgaz gereksiniminin tamamına yakınını ithalatla sağlıyor.
İthal edilen doğalgaz, evvela iletim sınırlarıyla Türkiye’nin dört bir yanındaki konutlara ve işyerlerine ısıtma maksatlı iletiliyor. Bir öbür kullanım alanı da, doğalgaz çevrim santralleri. Bu santrallerde elektriğe çevrilen doğalgaz, Türkiye’nin elektrik muhtaçlığının üçte birini karşılamak için kullanılıyor.
Devlete bağlı Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) bünyesinde altı adet doğalgaz çevrim santrali bulunuyor. İstanbul, Tekirdağ, Bursa ve Lüleburgaz’daki bu santrallerin değerli bir kısmında elektrik üretimi, Rusya’dan gelen doğalgazla sağlanıyor.
Bunun yanı sıra özel kesim de bu doğalgazı satın alıyor.
2020’de hidroelektrik santraller, elektrik üretiminde birinci sıradaydı lakin 2021’de barajlardaki doluluğun önemli oranda düşmesi, doğalgaz çevrim santrallerine olan gereksinimi artırdı.
Güç ve Natürel Kaynaklar Bakanlığı’nın son bilgilerine nazaran Kasım 2021’de Türkiye’de elektrik tüketimi 26 milyar 535 milyon 249 bin kilowatt saat oldu.
Bu üretimin yüzde 11,65’i hidroelektrik santrallerinden, yüzde 32,37’si doğalgaz santrallerinden, yüzde 16,35’i ise yerli kömür santrallerinden sağlandı.
Lakin Aralık ayında Rusya’yla yapılan bir muahedenin mühletinin dolması ve buradan gelen doğalgazın kesilmesi kararı birtakım doğalgaz santrallerinde elektrik üretimi kısıtlandı. Kimilerinde fuel oil’le elektrik üretimine geçmesi için çalışma başlatıldı. Geçiş sağlansa bile bu santrallerde üretim kısıtlanıyor.
Konutlara verilen doğalgazda kesinti beklenmese de, santrallerde yaşanan külfetin elektrik kesintilerine yol açmasından tasa ediliyor.
Türkiye 2020 yılında 48,1 milyar metreküp doğalgaz tüketti. Güç Piyasası Denetleme Kurumu (EPDK) Doğalgaz Bölüm Raporu’na göre, bunu yüzde 33,6 oranında Rusya’dan, yüzde 24 Azerbaycan’dan ve yüzde 11,1 oranında İran’dan uzun vadeli mutabakatlarla boru çizgisi üzerinden aldı. Rastgele bir uzun vadeli mutabakata bağlı kalmaksızın spot piyasadan ithal edilen LNG hissesi ise yüzde 16,9 oldu.
2021’de Türkiye’nin doğalgaz gereksiniminin 60 milyar metreküp oldu. Uzmanlar, 2022’de bu gereksinimin 63 milyar metreküpü aşabileceğini belirtiyor.
Hem bu açığın kapatılması, tıpkı vakitte çevresel etkenler ve doğalgaza duyulan muhtaçlığın artması, mutabakatların yenilenmesini daha kritik hale getiriyor.
Güç Siyasetleri Uzmanı Necdet Pamir de elektrik üretiminde riskler olduğunu; bu açığın uzun vadeli kontratların yanı sıra spot piyasadan da kapatıldığını fakat bu yıl “anormal bir fiyat artışı olduğunu” söylüyor:
“senelerdır talep fazlası vardı spot piyasada. Ancak kuraklık ve hidroelektrik santrallerin kâfi enerjiyi üretememesi, epeyce soğuk bir kış geçirilince doğalgaza yüklenilmesi, fiyatlar düşük olunca yeni yatırımların durmuş olması ve birtakım ülkelerin daha az doğalgaz üretmesi kararı, Avrupa’da geçen sene 1000 metreküpü 100 dolar civarında olan spot piyasa doğalgaz meblağlarının 1300 dolara kadar yükseldiği görüldü.”
Rusya’yla yapılan doğalgaz muahedeleri elektrik üretimini nasıl etkiliyor?
Türkiye’nin Rusya’yla 1997 ve 1998 tarihindeki iki adet doğalgaz muahedesi var.
1997 tarihindeki mutabakat kapsamında yıllık 16 milyar metreküp doğalgaz, Mavi Akım üzerinden Türkiye’ye aktarılıyor. Bu mutabakat 2025’e kadar geçerli.
Bu yılın sonunda müddeti dolan ve Türk Akım’dan iletilen, bir daha muahede sağlamaya çalışılan doğalgazın ise 4 milyar metreküpü özel kesim; 4 milyar metreküpü BOTAŞ aracılığıyla aktarılıyordu.
Türk Akım’dan gelen doğalgazın değerli bir kısmı, EÜAŞ’a bağlı doğalgaz çevrim elektrik santrallerine iletiliyor. Bu santrallerde üretilen elektrik, “enterkonnekte” ismi verilen sistemle merkeze aktarılıyor, buradan konutlara veriliyor.
ötürüsıyla burada yaşanan bir doğalgaz meşakkati, hanelerde elektrik kesintisine yol açabilir.
Pamir, Rusya’yla uyuşmazlığın sürdüğünü, özel şirketlerin borçlarını nizamlı biçimde ödemediği için GazProm’un rahatsız olduğunu ve mutabakatın yenilenememesinin sebebinin bu olduğunu söylüyor.
Görüşmeler sürerken Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, 23 Kasım tarihindeki açıklamasında Rusya ile prensipte anlaşıldığını duyurdu:
“Yakın gelecekte yazılı muahedeye dönüşmüş olacak. Öngörümüz, yıl sonuna kadar mutabakatın tamamlanmış olması. Kontratlarda ölçüler birebir, özel dal ve BOTAŞ’ın hisseleri da tıpkı.”
Fakat yılın son günlerine gelinirken çabucak hemen bir mutabakat imzalandığına dair açıklama yapılmadı.
Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığı’na, Rusya’yla mutabakat imzalanmaması halinde elektrik üretiminde yaşanacak kahrın vatandaşı nasıl etkileyeceği ve var ise tahlil planlarına dair soruları ilettik. Fakat haberin basıldığı tarihe kadar sorularımıza karşılık alamadık.
Getty Images
Pamir, Türkiye’nin elinin bu görüşmelerde zayıf olduğu görüşünde:
“Geçen yılla bu yıl içindeki 12 milyar metreküplük doğalgaz muhtaçlığı açığını kapatmak için mevcut boru sınırları kâfi olmayınca, spot piyasaya yöneldiler. Orada da fiyatlar epey kıymetli olduğu için Rusya’nın eli Türkiye’ye karşı güçlendi. Rusya’yla Libya, Suriye üzere biroldukça alanda tansiyon yaşanırken Türkiye’nin müzakere masasına getireceği bir kozu da yok. Şu an depolardan nizamlı gaz da çekiliyor. Lakin Ocak ayında önemli bir açık olması ve bunun elektrik üretimine olumsuz yansıması riski yüksek.”
Türkiye’nin başka doğalgaz muahedeleri
Azerbaycan’la bu yılın sonunda müddeti dolan yıllık 6,6 milyar metreküplük doğalgaz ithalat muahedesi, 2024’e kadar ve yıllık 11 milyar metreküp olmak üzere uzatıldı. Bu artış, halihazırda artan muhtaçlığı karşılamak üzere kullanılacak.
İran’dan da 1996’da imzalanan ve 2026’ya kadar geçerli olan yıllık 9,6 milyar metreküplük doğalgaz ithalat mutabakatı çerçevesinde gaz alımı yapılıyor.
Büyük çoğunluğu Cezayir’den olmak üzere, Katar, Nijerya üzere ülkelerden de LNG ithalatı yapılıyor.
EPDK’nın raporuna nazaran LNG ise elektrik üretiminde kullanılmıyor, yalnızca ısı sağlamak için kullanılıyor.
Global güç krizi ve Rusya’nın doğalgaz kozu
Avrupa başta olmak üzere dünya genelinde bu kış, doğalgaz, petrol, kömür ve genel olarak güç fiyatları rekor düzeylere çıktı.
Avrupa’da Covid-19 salgınının tesirini azaltmasıyla ekonomik büyümenin hızlanması ve sanayi üretiminin artması, 2021’de doğalgaza talebi yükseltti, bu da depolardaki doğalgaz oranını yüzde 30’lara düşürdü.
Avrupa’nın genelinde rüzgar ve güneş üzere yeşil güç kaynakları öne çıktı; nükleer santraller kapatıldı ve kömür kullanması azaltıldı. Lakin rüzgar ve güneşin istikrarlı bir biçimde güç sağlayamaması, doğalgaza olan talebi artırdı. Türkiye’de misal bir durum, hidroelektrik santrallerde de yaşandı.
Bir yandan da Rusya, artan doğalgaz talebine olumlu cevap vermedi; imzalanan mutabakatlarla sonlu ihracat yaptı.
Bunun niçini olarak da Angela Merkel periyodunda Rusya’yla geliştirilen bağlantılar kapsamında Almanya’ya direkt doğalgaz akışı sağlayacak olan ve üretimi tamamlanmış olan Kuzey Akım 2 boru çizgisinin; ABD ve başka Avrupa ülkelerinin tasaları sebebiyle devreye sokulmamış olması.
Ukrayna hududuna binlerce asker destek ettiği ortaya çıkan ve bu sebeple ABD başta olmak üzere NATO ülkeleriyle Kasım ayından bu yana önemli bir tansiyon yaşayan Rusya, Ukrayna üzerinden Avrupa’ya verilen doğalgazın akışını Kuzey Akım 2’ye ve direkt Türkiye üzerinden giden, 15,75 milyar metreküplük kapasitesi olan Türk Akım’a kaydırmayı hedefliyor.
Uzmanlar, Rusya’nın artan doğalgaz talebine karşılık vermeyerek de Kuzey Akım 2’yi kabul ettirme siyaseti izlediği görüşünde.
yatırım tavsiyesi içermez
Türkiye, doğalgaz gereksiniminin tamamına yakınını ithalatla sağlıyor.
İthal edilen doğalgaz, evvela iletim sınırlarıyla Türkiye’nin dört bir yanındaki konutlara ve işyerlerine ısıtma maksatlı iletiliyor. Bir öbür kullanım alanı da, doğalgaz çevrim santralleri. Bu santrallerde elektriğe çevrilen doğalgaz, Türkiye’nin elektrik muhtaçlığının üçte birini karşılamak için kullanılıyor.
Devlete bağlı Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ) bünyesinde altı adet doğalgaz çevrim santrali bulunuyor. İstanbul, Tekirdağ, Bursa ve Lüleburgaz’daki bu santrallerin değerli bir kısmında elektrik üretimi, Rusya’dan gelen doğalgazla sağlanıyor.
Bunun yanı sıra özel kesim de bu doğalgazı satın alıyor.
2020’de hidroelektrik santraller, elektrik üretiminde birinci sıradaydı lakin 2021’de barajlardaki doluluğun önemli oranda düşmesi, doğalgaz çevrim santrallerine olan gereksinimi artırdı.
Güç ve Natürel Kaynaklar Bakanlığı’nın son bilgilerine nazaran Kasım 2021’de Türkiye’de elektrik tüketimi 26 milyar 535 milyon 249 bin kilowatt saat oldu.
Bu üretimin yüzde 11,65’i hidroelektrik santrallerinden, yüzde 32,37’si doğalgaz santrallerinden, yüzde 16,35’i ise yerli kömür santrallerinden sağlandı.
Lakin Aralık ayında Rusya’yla yapılan bir muahedenin mühletinin dolması ve buradan gelen doğalgazın kesilmesi kararı birtakım doğalgaz santrallerinde elektrik üretimi kısıtlandı. Kimilerinde fuel oil’le elektrik üretimine geçmesi için çalışma başlatıldı. Geçiş sağlansa bile bu santrallerde üretim kısıtlanıyor.
Konutlara verilen doğalgazda kesinti beklenmese de, santrallerde yaşanan külfetin elektrik kesintilerine yol açmasından tasa ediliyor.
Türkiye 2020 yılında 48,1 milyar metreküp doğalgaz tüketti. Güç Piyasası Denetleme Kurumu (EPDK) Doğalgaz Bölüm Raporu’na göre, bunu yüzde 33,6 oranında Rusya’dan, yüzde 24 Azerbaycan’dan ve yüzde 11,1 oranında İran’dan uzun vadeli mutabakatlarla boru çizgisi üzerinden aldı. Rastgele bir uzun vadeli mutabakata bağlı kalmaksızın spot piyasadan ithal edilen LNG hissesi ise yüzde 16,9 oldu.
2021’de Türkiye’nin doğalgaz gereksiniminin 60 milyar metreküp oldu. Uzmanlar, 2022’de bu gereksinimin 63 milyar metreküpü aşabileceğini belirtiyor.
Hem bu açığın kapatılması, tıpkı vakitte çevresel etkenler ve doğalgaza duyulan muhtaçlığın artması, mutabakatların yenilenmesini daha kritik hale getiriyor.
Güç Siyasetleri Uzmanı Necdet Pamir de elektrik üretiminde riskler olduğunu; bu açığın uzun vadeli kontratların yanı sıra spot piyasadan da kapatıldığını fakat bu yıl “anormal bir fiyat artışı olduğunu” söylüyor:
“senelerdır talep fazlası vardı spot piyasada. Ancak kuraklık ve hidroelektrik santrallerin kâfi enerjiyi üretememesi, epeyce soğuk bir kış geçirilince doğalgaza yüklenilmesi, fiyatlar düşük olunca yeni yatırımların durmuş olması ve birtakım ülkelerin daha az doğalgaz üretmesi kararı, Avrupa’da geçen sene 1000 metreküpü 100 dolar civarında olan spot piyasa doğalgaz meblağlarının 1300 dolara kadar yükseldiği görüldü.”
Rusya’yla yapılan doğalgaz muahedeleri elektrik üretimini nasıl etkiliyor?
Türkiye’nin Rusya’yla 1997 ve 1998 tarihindeki iki adet doğalgaz muahedesi var.
1997 tarihindeki mutabakat kapsamında yıllık 16 milyar metreküp doğalgaz, Mavi Akım üzerinden Türkiye’ye aktarılıyor. Bu mutabakat 2025’e kadar geçerli.
Bu yılın sonunda müddeti dolan ve Türk Akım’dan iletilen, bir daha muahede sağlamaya çalışılan doğalgazın ise 4 milyar metreküpü özel kesim; 4 milyar metreküpü BOTAŞ aracılığıyla aktarılıyordu.
Türk Akım’dan gelen doğalgazın değerli bir kısmı, EÜAŞ’a bağlı doğalgaz çevrim elektrik santrallerine iletiliyor. Bu santrallerde üretilen elektrik, “enterkonnekte” ismi verilen sistemle merkeze aktarılıyor, buradan konutlara veriliyor.
ötürüsıyla burada yaşanan bir doğalgaz meşakkati, hanelerde elektrik kesintisine yol açabilir.
Pamir, Rusya’yla uyuşmazlığın sürdüğünü, özel şirketlerin borçlarını nizamlı biçimde ödemediği için GazProm’un rahatsız olduğunu ve mutabakatın yenilenememesinin sebebinin bu olduğunu söylüyor.
Görüşmeler sürerken Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, 23 Kasım tarihindeki açıklamasında Rusya ile prensipte anlaşıldığını duyurdu:
“Yakın gelecekte yazılı muahedeye dönüşmüş olacak. Öngörümüz, yıl sonuna kadar mutabakatın tamamlanmış olması. Kontratlarda ölçüler birebir, özel dal ve BOTAŞ’ın hisseleri da tıpkı.”
Fakat yılın son günlerine gelinirken çabucak hemen bir mutabakat imzalandığına dair açıklama yapılmadı.
Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanlığı’na, Rusya’yla mutabakat imzalanmaması halinde elektrik üretiminde yaşanacak kahrın vatandaşı nasıl etkileyeceği ve var ise tahlil planlarına dair soruları ilettik. Fakat haberin basıldığı tarihe kadar sorularımıza karşılık alamadık.
Getty Images
Pamir, Türkiye’nin elinin bu görüşmelerde zayıf olduğu görüşünde:
“Geçen yılla bu yıl içindeki 12 milyar metreküplük doğalgaz muhtaçlığı açığını kapatmak için mevcut boru sınırları kâfi olmayınca, spot piyasaya yöneldiler. Orada da fiyatlar epey kıymetli olduğu için Rusya’nın eli Türkiye’ye karşı güçlendi. Rusya’yla Libya, Suriye üzere biroldukça alanda tansiyon yaşanırken Türkiye’nin müzakere masasına getireceği bir kozu da yok. Şu an depolardan nizamlı gaz da çekiliyor. Lakin Ocak ayında önemli bir açık olması ve bunun elektrik üretimine olumsuz yansıması riski yüksek.”
Türkiye’nin başka doğalgaz muahedeleri
Azerbaycan’la bu yılın sonunda müddeti dolan yıllık 6,6 milyar metreküplük doğalgaz ithalat muahedesi, 2024’e kadar ve yıllık 11 milyar metreküp olmak üzere uzatıldı. Bu artış, halihazırda artan muhtaçlığı karşılamak üzere kullanılacak.
İran’dan da 1996’da imzalanan ve 2026’ya kadar geçerli olan yıllık 9,6 milyar metreküplük doğalgaz ithalat mutabakatı çerçevesinde gaz alımı yapılıyor.
Büyük çoğunluğu Cezayir’den olmak üzere, Katar, Nijerya üzere ülkelerden de LNG ithalatı yapılıyor.
EPDK’nın raporuna nazaran LNG ise elektrik üretiminde kullanılmıyor, yalnızca ısı sağlamak için kullanılıyor.
Global güç krizi ve Rusya’nın doğalgaz kozu
Avrupa başta olmak üzere dünya genelinde bu kış, doğalgaz, petrol, kömür ve genel olarak güç fiyatları rekor düzeylere çıktı.
Avrupa’da Covid-19 salgınının tesirini azaltmasıyla ekonomik büyümenin hızlanması ve sanayi üretiminin artması, 2021’de doğalgaza talebi yükseltti, bu da depolardaki doğalgaz oranını yüzde 30’lara düşürdü.
Avrupa’nın genelinde rüzgar ve güneş üzere yeşil güç kaynakları öne çıktı; nükleer santraller kapatıldı ve kömür kullanması azaltıldı. Lakin rüzgar ve güneşin istikrarlı bir biçimde güç sağlayamaması, doğalgaza olan talebi artırdı. Türkiye’de misal bir durum, hidroelektrik santrallerde de yaşandı.
Bir yandan da Rusya, artan doğalgaz talebine olumlu cevap vermedi; imzalanan mutabakatlarla sonlu ihracat yaptı.
Bunun niçini olarak da Angela Merkel periyodunda Rusya’yla geliştirilen bağlantılar kapsamında Almanya’ya direkt doğalgaz akışı sağlayacak olan ve üretimi tamamlanmış olan Kuzey Akım 2 boru çizgisinin; ABD ve başka Avrupa ülkelerinin tasaları sebebiyle devreye sokulmamış olması.
Ukrayna hududuna binlerce asker destek ettiği ortaya çıkan ve bu sebeple ABD başta olmak üzere NATO ülkeleriyle Kasım ayından bu yana önemli bir tansiyon yaşayan Rusya, Ukrayna üzerinden Avrupa’ya verilen doğalgazın akışını Kuzey Akım 2’ye ve direkt Türkiye üzerinden giden, 15,75 milyar metreküplük kapasitesi olan Türk Akım’a kaydırmayı hedefliyor.
Uzmanlar, Rusya’nın artan doğalgaz talebine karşılık vermeyerek de Kuzey Akım 2’yi kabul ettirme siyaseti izlediği görüşünde.
yatırım tavsiyesi içermez