İktisatçı Prof. Dr. Korkut Boratav, Türkiye iktisadının son beş yılda salgına ve döviz krizlerine karşın yıllık yüzde 4’lük bir ortalamayla büyüdüğünü anlatarak “Eğer bu kadar büyüdüyse sokaklar neden reaksiyonlarla doldu. niye çalışanlar sokaklara indi. Bu tempoda bir büyümeye refakat eden mutlak fakirleşme, gelirleri aşan enflasyon, işsizlik, istihdamdan kopma, fiyat hissesindeki erime, diplomalı işsizler nasıl açıklanabilir” diye sordu.
Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) sisteminin, Rusya-Ukrayna savaşına kadar Saray’ın beklentileri doğrultunda gittiğine işaret eden Boratav, “Savaş iktidarın beklentilerini çökertiyor. Batı’nın Rusya üzerinde yaptırımları sürerse, Rus iktisadı ve tüm güç piyasaları o dalgadan etkilendikçe KKM’nin bir seçim formülü olarak iktidarın işine yarayacağı da şüphelidir” sözlerini kullandı.
Türkiye’nin halk sınıfını daha fazla eziyete sürükleyecek bir IMF programına mahkûm olmaması gerektiğine dikkat çeken Prof. Dr. Korkut Boratav ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Türkiye iktisadını bu noktaya getiren siyasetler neler oldu?
2013’te Fed’in dış dünyaya likidite pompalaması frenlenince Türkiye’nin büyüme ivmesini sürükleyen dış kaynak akımları da yavaşladı. 2016 daha sonrasında ülke, daima seçim atmosferi ortasında yönetildi. İktidar, 2019 mahallî seçim hezimetlerinden daha sonra seçim psikozundan kopmadı. Dış kaynaklardaki sakinliği iç talep pompalamasıyla telafi yoluna gitti. Bunu kamu maliyesi yoluyla değil finansal sistem üzerinden gerçekleştirdi. Merkez Bankası faizinin aşağıya çekilmesi; enflasyonun altında tutulması öncelik kazandı. Buna Saray iktidarının faiz takıntısı diyebiliriz.
Öte yandan düşük faizli kredi genişlemesinin iktisadın daralmasını frenlediği de doğrudur. Türkiye iktisadı 2021’de yüzde 11 büyüdü. Buna bakılırsa 2016-2021 içinde Türkiye yüzde 4’e yakın bir tempoyla büyümüştür. Öte yandan dış açıkların artması ekonomiyi üç döviz krizine de sürükledi. Ağustos 2018 ve Kasım 2020 döviz krizlerini Merkez Bankası (TCMB) siyaset faizlerini sıçratarak durdurdu. Bu ayarlamaları kademeli faiz indirimleri izledi. 2021 Eylül-Aralık periyodunda dört ay peş peşe indirilen siyaset faizleri sonunda patlak veren döviz krizi hayli sert oldu. Saray’da birileri algıladı ki faiz takıntısı sürdükçe seçim kazanılamaz. Zira seçim konjonktürü yaklaşmıştır. Siyaset faizini bir kere daha sıçratarak bu krizi geçiştirmek risklidir.
SEÇİM GÜNDEMDE
– Yani erken seçim iktidarın gündeminde?
Bir yıllık bir seçim takvimi gündemdedir. Aralıkta dövizdeki sıçrama ve enflasyonun tetiklenmesi fazlaca sert oldu. Anlaşılan, Saray’da siyasal öncelik ağır basmıştır. tekrar siyaset faizini yükseltme haricinde döviz krizini geçiştirecek bir yol arandı. Tahlil, kur muhafazalı mevduat (KKM) oldu. Bu düzenleme yalnızca kısa periyot için tasarlandı. Seçim takvimiyle hudutlu; yani “atı alıp Üsküdar’ı geçinceye” kadar…
– Bu yeni siyaset, iktidarı yeni bir seçime götürecek ögeler içeriyor mu? Döviz kurunda umdukları olmadı, tekrar yükselişe geçti, başarılı olur mu?
Rusya-Ukrayna savaşına kadar KKM, Saray’ın beklentileri doğrultusunda gidiyordu. Son döviz krizi yabancı sermaye çıkışlarından kaynaklanmamıştı. Eylül daha sonrasında yabancılar borsadan büyük oranda çıkmıştı. Likit varlıklarını gerçek olarak müdafaa arayışı ortasında olan vatandaşlar ve şirketler ise dövize yöneldi. TL’den kaçış ve doların tırmanması bu niçinledir. Deva olarak getirilen KKM düzenlemesi, tasarruf sahiplerini döviz kayıplarına karşı teminata aldı. KKM’ye katılan şirketlere de alımlı vergi imtiyazları verildi ve döviz talebi frenlendi. Dolar 13.50 lira civarında istikrar kazandı. Kısa vadede bu gelişmeleri destekleyen ögeler da oldu. İhracat artışları cari süreç açığında aşikâr bir rahatlama sağladı. İlkbahar daha sonrasında turizm akımının döviz kurunu istikrarda tutması umuluyordu. Dolar meblağlarında istikrar enflasyonu da frenleyecektir. Ortaya çıkan istikrar imgesi, Saray’ı sonbahar daha sonrasında erken seçime götürebilirdi.
BÜYÜDÜYSEK HALK NİÇİN HUZURSUZ!
– Türkiye’nin ekonomik problemleri da orta yerde duruyor, büyüme deniyor fakat işsizlik, yoksulluk had safhada buna ne demeli?
Evet, temel soru budur: İktisat büyürken bugünkü huzursuzluk nereden kaynaklanıyor? Covid-19 devrinde iktisadı küçülmeye girmeyen az ülkelerden biri ülkemizdir. 2021’de Türkiye iktisadı yüzde 11 büyüdü. bu biçimde sokaklar neden reaksiyonlarla doldu. niye personeller sokaklara indi. Yakılan elektrik faturaları niye? Türkiye iktisadı son beş yılda salgına ve döviz krizlerine karşın yıllık yüzde 4’lük bir ortalama ile büyümüş olacaktır. Bu tempoda bir büyümeye refakat eden mutlak fakirleşme, gelirleri aşan enflasyon, işsizlik, istihdamdan kopma, gerçek fiyatlarda erime, diplomalı işsizler nasıl açıklanabilir? Tek bir karşılık var: Türkiye son beş yılda iktisat tarihi boyunca benzerine hiç rastlamadığımız bir bölüşüm şokuyla karşılaştı.
– Kimin aleyhine oldu bu bölüşüm şoku?
Son beş yılın ulusal gelir datalarına nazaran ücretlilerin net hasıladan aldığı hisse 6.2 puan eridi. Demek ki iktisat büyürken Türkiye’nin işçi halkı mutlak yoksulluğa sürüklendi. Tüm işçi katmanlar, personel sınıfını, küçük esnaf ve köylüyü içine alan büyük bir kitle, gelir kayıpları yaşadı.
TÜRKİYE OLUMSUZ ETKİLENECEK
– Artık Rusya-Ukrayna savaşı buna fren olabilir mi?
Evet, bu beklentiler artık çöküyor. Rusya-Ukrayna savaşı KKM düzenlemesinin bir seçim siyaseti olarak kullanmasını önleyecek bir şok yarattı. Dünya piyasaları olumsuz etkileniyor. Petrol ve doğalgaz fiyatları fırladı. Petrol ve güçteki ani artış Türkiye’de cari süreç istikrarını bozacak. Rusya ve Ukrayna ile dış ticaret ve turizm bağlarımız hayli kuvvetli. Bunlar da olumsuz etkilenecektir. KKM’nin orta periyotta yürümeyeceği konusunda tüm iktisatçılar aslında fikir birliği ortasındaydık. Rusya-Ukrayna şoku kısa periyot için de muvaffakiyet bahtını yok ediyor. ABD ve Batı’nın Rusya üzerinde yaptırımları sürerse ve Rus iktisadı etkilendikçe KKM’nin bir seçim usulü olarak iktidarın işine yarayacağı şüphelidir.
BU MODEL TUTARSIZ CİDDİYE ALINAMAZ
– KKM hazırlanırken bu biçimdesi dış şoklar hesaba katılmadı mı?
Bakan Nureddin Nebati’nin bu politikayı savunurken ileri sürdüğü, daha evvel Saray’daki kimi iktisatçıların ortaya attığı ekonomik “model” tutarsızdır; ciddiye alınamaz. Birfazlaca sorunu çözecek sihirli bir anahtar üzere düşünülüyor. KKM tek başına cari açığa, kronik dış bağımlılığa son veriyor; enflasyonu aşağıya çekiyor; Türkiye’nin ani bir büyüme ivmesine yöneleceğini var iseyıyor. Kısa, orta ve uzun devirlerde birbiriyle tutarsız, kimi vakit karşı değişkenleri bir ortaya getiren bu senaryo, ekonomik mantıktan, bütünlükten mahrumdur. KKM düzenlemesi yalnızca bir seçim takvimi ile sonluydu; o çerçeve ortasında işe yarayabilirdi. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali bu beklentiyi çökertti.
ÖNEMLİ KEMER SIKMA GÜNDEMDE
– Pekala, iktidar bu siyasetle giderse vatandaşı nasıl günler bekliyor? Fakirleşme, mağduriyet artacak mı?
İktisat siyaseti gündeminde radikal bir perspektif değişikliği şayet olmazsa yakın gelecekte Türkiye, kemer sıkma ögeleri içeren bir istikrar programına mahkûm görünmektedir.
– Yani önemli kemer sıkma ve IMF programı yolda mı?
AKP daha sonrası iktidarın sola açık bir perspektifi şayet olmazsa bugünkü toplumsal buhranın mağdurları, ağır kemer sıkma halleri içeren bir IMF programına da mahkûm olacaktır. Türkiye’de demokratikleşme, neoliberal seçenekler ortasında arızalı kalır. Sol seçenek, sermayenin tahakkümü ve dış bağımlılık cenderesinden çıkış arayan bir büyük, radikal tamirat arayışıdır. Bunun çerçevesi, somut gayeleri, araçları, iktisat siyaseti gündeminin ortasında, hatta tam merkezinde yer almalıdır.
SINIF GAYRETİNE DÖNÜŞTÜRMELİ
– Bu problemler varken iktidar seçimi kazanır mı?
Bölüşüm aksilikleri seçim platformuna taşınabilirse iktidar seçim kazanamaz. Bunun için mağdurların seçmene dönüşmesi gerek. Son senelerda gelir kaybına ve yoksulluğa mahkûm edilen beşerler, teminattan mahrum çalışanlar, borç batağına sürüklenen çiftçiler, meskenlerine kapanan gençler, diplomalı işsizler, faturalarını yakanlar, minimum fiyat, emekli artırımı iki ayda eriyenler seçmen olarak sandığa taşınacak mı? Muhalefet seçim kampanyasını bir sınıf uğraşına dönüştürecek mi? Toplumsal buhranın mağdurlarına, yani direkt halk sınıflarına, “mağduriyetlerin sınıfsal kaynağı” anlatılacak mı? Sonuç, bu sorulara bağlıdır.
yatırım tavsiyesi içermez
Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) sisteminin, Rusya-Ukrayna savaşına kadar Saray’ın beklentileri doğrultunda gittiğine işaret eden Boratav, “Savaş iktidarın beklentilerini çökertiyor. Batı’nın Rusya üzerinde yaptırımları sürerse, Rus iktisadı ve tüm güç piyasaları o dalgadan etkilendikçe KKM’nin bir seçim formülü olarak iktidarın işine yarayacağı da şüphelidir” sözlerini kullandı.
Türkiye’nin halk sınıfını daha fazla eziyete sürükleyecek bir IMF programına mahkûm olmaması gerektiğine dikkat çeken Prof. Dr. Korkut Boratav ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
– Türkiye iktisadını bu noktaya getiren siyasetler neler oldu?
2013’te Fed’in dış dünyaya likidite pompalaması frenlenince Türkiye’nin büyüme ivmesini sürükleyen dış kaynak akımları da yavaşladı. 2016 daha sonrasında ülke, daima seçim atmosferi ortasında yönetildi. İktidar, 2019 mahallî seçim hezimetlerinden daha sonra seçim psikozundan kopmadı. Dış kaynaklardaki sakinliği iç talep pompalamasıyla telafi yoluna gitti. Bunu kamu maliyesi yoluyla değil finansal sistem üzerinden gerçekleştirdi. Merkez Bankası faizinin aşağıya çekilmesi; enflasyonun altında tutulması öncelik kazandı. Buna Saray iktidarının faiz takıntısı diyebiliriz.
Öte yandan düşük faizli kredi genişlemesinin iktisadın daralmasını frenlediği de doğrudur. Türkiye iktisadı 2021’de yüzde 11 büyüdü. Buna bakılırsa 2016-2021 içinde Türkiye yüzde 4’e yakın bir tempoyla büyümüştür. Öte yandan dış açıkların artması ekonomiyi üç döviz krizine de sürükledi. Ağustos 2018 ve Kasım 2020 döviz krizlerini Merkez Bankası (TCMB) siyaset faizlerini sıçratarak durdurdu. Bu ayarlamaları kademeli faiz indirimleri izledi. 2021 Eylül-Aralık periyodunda dört ay peş peşe indirilen siyaset faizleri sonunda patlak veren döviz krizi hayli sert oldu. Saray’da birileri algıladı ki faiz takıntısı sürdükçe seçim kazanılamaz. Zira seçim konjonktürü yaklaşmıştır. Siyaset faizini bir kere daha sıçratarak bu krizi geçiştirmek risklidir.
SEÇİM GÜNDEMDE
– Yani erken seçim iktidarın gündeminde?
Bir yıllık bir seçim takvimi gündemdedir. Aralıkta dövizdeki sıçrama ve enflasyonun tetiklenmesi fazlaca sert oldu. Anlaşılan, Saray’da siyasal öncelik ağır basmıştır. tekrar siyaset faizini yükseltme haricinde döviz krizini geçiştirecek bir yol arandı. Tahlil, kur muhafazalı mevduat (KKM) oldu. Bu düzenleme yalnızca kısa periyot için tasarlandı. Seçim takvimiyle hudutlu; yani “atı alıp Üsküdar’ı geçinceye” kadar…
– Bu yeni siyaset, iktidarı yeni bir seçime götürecek ögeler içeriyor mu? Döviz kurunda umdukları olmadı, tekrar yükselişe geçti, başarılı olur mu?
Rusya-Ukrayna savaşına kadar KKM, Saray’ın beklentileri doğrultusunda gidiyordu. Son döviz krizi yabancı sermaye çıkışlarından kaynaklanmamıştı. Eylül daha sonrasında yabancılar borsadan büyük oranda çıkmıştı. Likit varlıklarını gerçek olarak müdafaa arayışı ortasında olan vatandaşlar ve şirketler ise dövize yöneldi. TL’den kaçış ve doların tırmanması bu niçinledir. Deva olarak getirilen KKM düzenlemesi, tasarruf sahiplerini döviz kayıplarına karşı teminata aldı. KKM’ye katılan şirketlere de alımlı vergi imtiyazları verildi ve döviz talebi frenlendi. Dolar 13.50 lira civarında istikrar kazandı. Kısa vadede bu gelişmeleri destekleyen ögeler da oldu. İhracat artışları cari süreç açığında aşikâr bir rahatlama sağladı. İlkbahar daha sonrasında turizm akımının döviz kurunu istikrarda tutması umuluyordu. Dolar meblağlarında istikrar enflasyonu da frenleyecektir. Ortaya çıkan istikrar imgesi, Saray’ı sonbahar daha sonrasında erken seçime götürebilirdi.
BÜYÜDÜYSEK HALK NİÇİN HUZURSUZ!
– Türkiye’nin ekonomik problemleri da orta yerde duruyor, büyüme deniyor fakat işsizlik, yoksulluk had safhada buna ne demeli?
Evet, temel soru budur: İktisat büyürken bugünkü huzursuzluk nereden kaynaklanıyor? Covid-19 devrinde iktisadı küçülmeye girmeyen az ülkelerden biri ülkemizdir. 2021’de Türkiye iktisadı yüzde 11 büyüdü. bu biçimde sokaklar neden reaksiyonlarla doldu. niye personeller sokaklara indi. Yakılan elektrik faturaları niye? Türkiye iktisadı son beş yılda salgına ve döviz krizlerine karşın yıllık yüzde 4’lük bir ortalama ile büyümüş olacaktır. Bu tempoda bir büyümeye refakat eden mutlak fakirleşme, gelirleri aşan enflasyon, işsizlik, istihdamdan kopma, gerçek fiyatlarda erime, diplomalı işsizler nasıl açıklanabilir? Tek bir karşılık var: Türkiye son beş yılda iktisat tarihi boyunca benzerine hiç rastlamadığımız bir bölüşüm şokuyla karşılaştı.
– Kimin aleyhine oldu bu bölüşüm şoku?
Son beş yılın ulusal gelir datalarına nazaran ücretlilerin net hasıladan aldığı hisse 6.2 puan eridi. Demek ki iktisat büyürken Türkiye’nin işçi halkı mutlak yoksulluğa sürüklendi. Tüm işçi katmanlar, personel sınıfını, küçük esnaf ve köylüyü içine alan büyük bir kitle, gelir kayıpları yaşadı.
TÜRKİYE OLUMSUZ ETKİLENECEK
– Artık Rusya-Ukrayna savaşı buna fren olabilir mi?
Evet, bu beklentiler artık çöküyor. Rusya-Ukrayna savaşı KKM düzenlemesinin bir seçim siyaseti olarak kullanmasını önleyecek bir şok yarattı. Dünya piyasaları olumsuz etkileniyor. Petrol ve doğalgaz fiyatları fırladı. Petrol ve güçteki ani artış Türkiye’de cari süreç istikrarını bozacak. Rusya ve Ukrayna ile dış ticaret ve turizm bağlarımız hayli kuvvetli. Bunlar da olumsuz etkilenecektir. KKM’nin orta periyotta yürümeyeceği konusunda tüm iktisatçılar aslında fikir birliği ortasındaydık. Rusya-Ukrayna şoku kısa periyot için de muvaffakiyet bahtını yok ediyor. ABD ve Batı’nın Rusya üzerinde yaptırımları sürerse ve Rus iktisadı etkilendikçe KKM’nin bir seçim usulü olarak iktidarın işine yarayacağı şüphelidir.
BU MODEL TUTARSIZ CİDDİYE ALINAMAZ
– KKM hazırlanırken bu biçimdesi dış şoklar hesaba katılmadı mı?
Bakan Nureddin Nebati’nin bu politikayı savunurken ileri sürdüğü, daha evvel Saray’daki kimi iktisatçıların ortaya attığı ekonomik “model” tutarsızdır; ciddiye alınamaz. Birfazlaca sorunu çözecek sihirli bir anahtar üzere düşünülüyor. KKM tek başına cari açığa, kronik dış bağımlılığa son veriyor; enflasyonu aşağıya çekiyor; Türkiye’nin ani bir büyüme ivmesine yöneleceğini var iseyıyor. Kısa, orta ve uzun devirlerde birbiriyle tutarsız, kimi vakit karşı değişkenleri bir ortaya getiren bu senaryo, ekonomik mantıktan, bütünlükten mahrumdur. KKM düzenlemesi yalnızca bir seçim takvimi ile sonluydu; o çerçeve ortasında işe yarayabilirdi. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali bu beklentiyi çökertti.
ÖNEMLİ KEMER SIKMA GÜNDEMDE
– Pekala, iktidar bu siyasetle giderse vatandaşı nasıl günler bekliyor? Fakirleşme, mağduriyet artacak mı?
İktisat siyaseti gündeminde radikal bir perspektif değişikliği şayet olmazsa yakın gelecekte Türkiye, kemer sıkma ögeleri içeren bir istikrar programına mahkûm görünmektedir.
– Yani önemli kemer sıkma ve IMF programı yolda mı?
AKP daha sonrası iktidarın sola açık bir perspektifi şayet olmazsa bugünkü toplumsal buhranın mağdurları, ağır kemer sıkma halleri içeren bir IMF programına da mahkûm olacaktır. Türkiye’de demokratikleşme, neoliberal seçenekler ortasında arızalı kalır. Sol seçenek, sermayenin tahakkümü ve dış bağımlılık cenderesinden çıkış arayan bir büyük, radikal tamirat arayışıdır. Bunun çerçevesi, somut gayeleri, araçları, iktisat siyaseti gündeminin ortasında, hatta tam merkezinde yer almalıdır.
SINIF GAYRETİNE DÖNÜŞTÜRMELİ
– Bu problemler varken iktidar seçimi kazanır mı?
Bölüşüm aksilikleri seçim platformuna taşınabilirse iktidar seçim kazanamaz. Bunun için mağdurların seçmene dönüşmesi gerek. Son senelerda gelir kaybına ve yoksulluğa mahkûm edilen beşerler, teminattan mahrum çalışanlar, borç batağına sürüklenen çiftçiler, meskenlerine kapanan gençler, diplomalı işsizler, faturalarını yakanlar, minimum fiyat, emekli artırımı iki ayda eriyenler seçmen olarak sandığa taşınacak mı? Muhalefet seçim kampanyasını bir sınıf uğraşına dönüştürecek mi? Toplumsal buhranın mağdurlarına, yani direkt halk sınıflarına, “mağduriyetlerin sınıfsal kaynağı” anlatılacak mı? Sonuç, bu sorulara bağlıdır.
yatırım tavsiyesi içermez