Eski Hazine Müsteşarı Mahfi Eğilmez, kendi internet sitesinde yayınladığı makalesinde, 4 ayda 500 baz puan indirimle siyaset faizinin yüzde 14’e çekilmesinin iktisada yansımalarını tahlil etti.
“hayatın kanıtladığı tezleri bilakis çevirmek için gerçekleri değiştirmeye çalışmanın maliyeti her vakit yüksek olmuştur” diyen Eğilmez’in ‘Faiz İndiriminin Kur ve Enflasyona Etkisi’ başlıklı tahlili şöyle:
‘TEZ, AÇIKÇA YANLIŞ’
“Grafikler gösteriyor ki TCMB siyaset faizi yüzde 19 seviyesinde iken USD/TL kuru da enflasyon da yavaşça bir yükseliş ortasındaymış. bu vakitte örneğin TCMB faizi yüzde 20’ye çıkarsa her ikisinde de önemli düşüşler yaşanabilirdi. Eylül ayı ortasında TCMB, ‘Faiz enflasyonun sebebidir’ yaklaşımı çerçevesinde enflasyonu düşürmek hedefiyle siyaset faizini yüzde 19’dan 18’e düşürünce USD/TL kuru buna reaksiyon vererek yükselmiş, lakin bu yükseliş o ortada enflasyona tesir etmemiş (kur tesiri evvel üretici fiyatlarında, daha sonra tüketici meblağlarında görülüyor). TCMB, ekim ayında faizi yüzde 18’den 16’ya indirip bu yaklaşımda ısrarlı olduğunu ortaya koyunca kur bir daha yükselmiş ve bu kere geriden gelen enflasyon artışı da emsal bir reaksiyon vermiş. Kasım ve aralık aylarında faiz indirimi devam ederken hem kur tıpkı vakitte enflasyon yükselmiş. Kırıklı çizginin sağ tarafı bize, ‘Faiz enflasyonun sebebidir’ tezinin ne kadar yanlış bir tez olduğunu açıkça gösteriyor.
‘FAİZ İNDİRİMİNİN DIŞ BORÇLARA ETKİSİ’
Türkiye’nin dış borçlarını kaba bir hesap yapalım. 2020 sonunda Türkiye’nin toplam dış borcu 450,1 milyar dolar, USD/TL kuru da 7,44 idi. Türkiye o tarihte bütün dış borcunu ödemek isteseydi (450,1 x 7,44 =) 3.349 milyar TL’ye muhtaçlığı vardı. 2021 yılının ortasında toplam dış borcumuz 446,5 milyar dolar, USD/TL kuru 8,55 idi. O tarihte ve o kurla toplam dış borcumuzun karşılığı 3.818 milyar TL idi. Ortadaki fark (3.818 – 3.349 =) 469 milyar TL tutuyordu. Eldeki son dış borç stoku dataları 2021 yılının üçüncü çeyreğine ilişkin. Buna bakılırsa Türkiye’nin toplam dış borç stoku 453,5 milyar dolar. 2021 yılının bu ölçüyle tamamlandığını var iseyalım. 2021 yılsonunda USD/TL kuru 13,30 olarak gerçekleşti. Buna bakılırsa dış borçlarımızın TL karşılığı 6.032 milyar TL oldu. Bu, 2020 sonuna bakılırsa dış borç stokumuzun TL karşılığının (6.032 – 3.349 =) 2.683 milyar TL arttığını gösteriyor. Aslında dış borçlarımız dolar olarak yalnızca 3,4 milyar dolar arttığı biçimde TL karşılığı 2.683 milyar TL (2 trilyon 683 milyar TL) artmış bulunuyor. 2021 yıl sonu için USD/TL kur iddiası 9,16 idi. Şayet varsayımlara uygun sonuçlansaydı dış borç yükünün TL karşılığı (453,5 x 9,16 =) 4.154 milyar TL ve 2020 sonuna nazaran fark (4.154 – 3.349 =) 805 milyar TL olacaktı.
‘BORÇ YÜKÜNDEKİ ARTIŞ 1 TRİLYON 878 MİLYAR LİRA’
Bütün bu hesaplamalar gösteriyor ki (2.683 – 805 = 1.878 milyar) 1 trilyon 878 milyar liralık (TL cinsinden) borç yükü artışı, faiz indiriminin ülke iktisadına maliyetidir. Bu borç yükü artışı kamu kısmını yeni vergiler almaya, yeni borçlanmalar yapmaya, Merkez Bankası’nı zarurî karşılık oranlarını artırmaya ve yeni swap mutabakatları yapmaya, özel kısmı ise varlıklarını satmaya zorluyor.
‘MB REZERVLERİ YALNIZCA 3 AYDA 18 MİLYAR DOLAR ERİMİŞTİR’
Faiz indiriminin argüman edildiği üzere enflasyonu düşürücü tesir yaratması için kurlarda artış ortaya çıkmaması gerekiyordu. Zira Türkiye’deki enflasyon yüklü olarak maliyet enflasyonu idi ve onun da sebebi büyük ölçüde kur artışı idi. Faiz indirimlerinin akabinde kurlarda önemli sıçramalar yaşanınca bu defa TCMB’nin rezervleri kullanılarak döviz satışı yapıldı ve kurlar denetlenmeye çalışıldı. Bu tabloya bakılırsa faiz indirimlerinin başladığı eylül ayı ile 24 Aralık 2021 içindeki 3 aylık devirde Merkez Bankası’nın swap süreçleri hariç net rezervleri 18 milyar dolar erimiştir.
‘ÖNÜMÜZDEKİ DEVİRDE DAHA FAZLA REZERV ERİYEBİLİR’
Faiz indiriminin yanlışsız bir aksiyon olduğunu kanıtlamaya çalışmanın bedeli bu 3 ayda 18 milyar dolar olarak gerçekleşmiş olmakla bir arada birebir süreç devam ettiği için önümüzdeki devirde rezervlerdeki erimenin daha yüksek meblağlara çıkması beklenmektedir.
‘ÇÖZÜMÜN 3 KADEMESİ VAR’
Bir sorunu çözebilmek için 3 etaptan geçmek gerekiyor: Sorunu yanlışsız tanımlamak ve gerçeği kabul etmek, o meseleye yol açan niçinleri belirlemek, niçinleri ortadan kaldırmaya çalışmak.
‘GERÇEK ENFLASYON TÜİK’İN AÇIKLADIĞINDAN YÜKSEK’
Bizim olayımızda sorun enflasyondur ve gerçek enflasyon bizim deklare ettiğımızdan yüksektir. Enflasyona yol açan niçinler ülkenin risklerindeki artıştır (CDS priminin yüksekliği). Sorunun tahlili bu risklerin ortadan kaldırılmasındadır. 2021 yılının son dört ayında riskleri düşürecek yerde TCMB’nin faizini düşürdük. Enflasyonda düşüş olmadan faizi düşürmekle riskleri daha da artırdık (CDS primi) ve evvel kurun, daha sonra enflasyonun, daha sonra da işin tuhafı tahvil ve kredi faizlerinin yükselmesine niye olduk. Üstelik faiz indirimi atağını haklı göstermek için milyarlarca dolarlık rezerv harcadık.
“hayatın kanıtladığı tezleri bilakis çevirmek için gerçekleri değiştirmeye çalışmanın maliyeti her vakit yüksek olmuştur” diyen Eğilmez’in ‘Faiz İndiriminin Kur ve Enflasyona Etkisi’ başlıklı tahlili şöyle:
‘TEZ, AÇIKÇA YANLIŞ’
“Grafikler gösteriyor ki TCMB siyaset faizi yüzde 19 seviyesinde iken USD/TL kuru da enflasyon da yavaşça bir yükseliş ortasındaymış. bu vakitte örneğin TCMB faizi yüzde 20’ye çıkarsa her ikisinde de önemli düşüşler yaşanabilirdi. Eylül ayı ortasında TCMB, ‘Faiz enflasyonun sebebidir’ yaklaşımı çerçevesinde enflasyonu düşürmek hedefiyle siyaset faizini yüzde 19’dan 18’e düşürünce USD/TL kuru buna reaksiyon vererek yükselmiş, lakin bu yükseliş o ortada enflasyona tesir etmemiş (kur tesiri evvel üretici fiyatlarında, daha sonra tüketici meblağlarında görülüyor). TCMB, ekim ayında faizi yüzde 18’den 16’ya indirip bu yaklaşımda ısrarlı olduğunu ortaya koyunca kur bir daha yükselmiş ve bu kere geriden gelen enflasyon artışı da emsal bir reaksiyon vermiş. Kasım ve aralık aylarında faiz indirimi devam ederken hem kur tıpkı vakitte enflasyon yükselmiş. Kırıklı çizginin sağ tarafı bize, ‘Faiz enflasyonun sebebidir’ tezinin ne kadar yanlış bir tez olduğunu açıkça gösteriyor.
‘FAİZ İNDİRİMİNİN DIŞ BORÇLARA ETKİSİ’
Türkiye’nin dış borçlarını kaba bir hesap yapalım. 2020 sonunda Türkiye’nin toplam dış borcu 450,1 milyar dolar, USD/TL kuru da 7,44 idi. Türkiye o tarihte bütün dış borcunu ödemek isteseydi (450,1 x 7,44 =) 3.349 milyar TL’ye muhtaçlığı vardı. 2021 yılının ortasında toplam dış borcumuz 446,5 milyar dolar, USD/TL kuru 8,55 idi. O tarihte ve o kurla toplam dış borcumuzun karşılığı 3.818 milyar TL idi. Ortadaki fark (3.818 – 3.349 =) 469 milyar TL tutuyordu. Eldeki son dış borç stoku dataları 2021 yılının üçüncü çeyreğine ilişkin. Buna bakılırsa Türkiye’nin toplam dış borç stoku 453,5 milyar dolar. 2021 yılının bu ölçüyle tamamlandığını var iseyalım. 2021 yılsonunda USD/TL kuru 13,30 olarak gerçekleşti. Buna bakılırsa dış borçlarımızın TL karşılığı 6.032 milyar TL oldu. Bu, 2020 sonuna bakılırsa dış borç stokumuzun TL karşılığının (6.032 – 3.349 =) 2.683 milyar TL arttığını gösteriyor. Aslında dış borçlarımız dolar olarak yalnızca 3,4 milyar dolar arttığı biçimde TL karşılığı 2.683 milyar TL (2 trilyon 683 milyar TL) artmış bulunuyor. 2021 yıl sonu için USD/TL kur iddiası 9,16 idi. Şayet varsayımlara uygun sonuçlansaydı dış borç yükünün TL karşılığı (453,5 x 9,16 =) 4.154 milyar TL ve 2020 sonuna nazaran fark (4.154 – 3.349 =) 805 milyar TL olacaktı.
‘BORÇ YÜKÜNDEKİ ARTIŞ 1 TRİLYON 878 MİLYAR LİRA’
Bütün bu hesaplamalar gösteriyor ki (2.683 – 805 = 1.878 milyar) 1 trilyon 878 milyar liralık (TL cinsinden) borç yükü artışı, faiz indiriminin ülke iktisadına maliyetidir. Bu borç yükü artışı kamu kısmını yeni vergiler almaya, yeni borçlanmalar yapmaya, Merkez Bankası’nı zarurî karşılık oranlarını artırmaya ve yeni swap mutabakatları yapmaya, özel kısmı ise varlıklarını satmaya zorluyor.
‘MB REZERVLERİ YALNIZCA 3 AYDA 18 MİLYAR DOLAR ERİMİŞTİR’
Faiz indiriminin argüman edildiği üzere enflasyonu düşürücü tesir yaratması için kurlarda artış ortaya çıkmaması gerekiyordu. Zira Türkiye’deki enflasyon yüklü olarak maliyet enflasyonu idi ve onun da sebebi büyük ölçüde kur artışı idi. Faiz indirimlerinin akabinde kurlarda önemli sıçramalar yaşanınca bu defa TCMB’nin rezervleri kullanılarak döviz satışı yapıldı ve kurlar denetlenmeye çalışıldı. Bu tabloya bakılırsa faiz indirimlerinin başladığı eylül ayı ile 24 Aralık 2021 içindeki 3 aylık devirde Merkez Bankası’nın swap süreçleri hariç net rezervleri 18 milyar dolar erimiştir.
‘ÖNÜMÜZDEKİ DEVİRDE DAHA FAZLA REZERV ERİYEBİLİR’
Faiz indiriminin yanlışsız bir aksiyon olduğunu kanıtlamaya çalışmanın bedeli bu 3 ayda 18 milyar dolar olarak gerçekleşmiş olmakla bir arada birebir süreç devam ettiği için önümüzdeki devirde rezervlerdeki erimenin daha yüksek meblağlara çıkması beklenmektedir.
‘ÇÖZÜMÜN 3 KADEMESİ VAR’
Bir sorunu çözebilmek için 3 etaptan geçmek gerekiyor: Sorunu yanlışsız tanımlamak ve gerçeği kabul etmek, o meseleye yol açan niçinleri belirlemek, niçinleri ortadan kaldırmaya çalışmak.
‘GERÇEK ENFLASYON TÜİK’İN AÇIKLADIĞINDAN YÜKSEK’
Bizim olayımızda sorun enflasyondur ve gerçek enflasyon bizim deklare ettiğımızdan yüksektir. Enflasyona yol açan niçinler ülkenin risklerindeki artıştır (CDS priminin yüksekliği). Sorunun tahlili bu risklerin ortadan kaldırılmasındadır. 2021 yılının son dört ayında riskleri düşürecek yerde TCMB’nin faizini düşürdük. Enflasyonda düşüş olmadan faizi düşürmekle riskleri daha da artırdık (CDS primi) ve evvel kurun, daha sonra enflasyonun, daha sonra da işin tuhafı tahvil ve kredi faizlerinin yükselmesine niye olduk. Üstelik faiz indirimi atağını haklı göstermek için milyarlarca dolarlık rezerv harcadık.