Getty Images
İktisat sözü Osmanlıca’da “dengeli olmak, çoka gitmemek” kökeninden geliyor. Bu temel üzerine inşa edilen iktisat bilimi ise toplumdaki kıt kaynakların en faal biçimde kullanılacağı sağlıklı istikrarlara ulaşmanın rehberliğini yapıyor.
İçinde bulunduğumuz durum, denenmiş ve aktifliği ispatlanmış iktisat siyasetlerinden uzaklaşmaktan kaynaklanan bir panik durumu. İktisat, çizdiği çerçeve takip edilirse nasıl sonuçlar doğuracağını, test edilen hipotezlerle bizlere sunuyor. Bizler de bu denenmiş ölçülmüş teoriler ışığında kıymetlendirme yapıyoruz. Şu anda ise o iktisadi çerçeveden ayrılma durumunda yaşanacak ‘dengesizlik ve aşırılıkları’ deneyim ediyoruz.
İKTİSADİ İSTİKRARLAR niye BOZULUYOR?
Şu anda döviz piyasasında yaşanan kriz, klasik iktisat siyasetlerini zorlayan bir niyet yapısının ısrarla uygulanmaya çalışılması kararında oluşan paniğin ve öngörü eksikliğinin bir tezahürü.
Yaşanan panik bir yandan döviz talebini artırarak, başka yandan da yabancı sermaye girişini sınırlayarak döviz fiyatını artırıyor. İçeride uygulanan siyasetlere olan güvensizliğe bir de ABD Merkez Bankası Fed’in giderek para musluklarını kısması eklenince arz tesiri besleniyor. Zira emsallerimiz faiz artırıp Fed kararlarına karşı sermaye çıkışını sınırlamaya çalışırken biz faiz düşürerek TL varlıkların yabancı yatırımcı gözündeki cazibesini daha da fazla azaltmış oluyoruz.
GÜVENSİZLİĞİN niçinİ NE?
Temel iktisadi prensipler, enflasyon beklentilerinin artması durumunda, fiyat istikrarından sorumlu olan Merkez Bankası’nın siyaset faizini artırması gerektiğini söyler. Zira siyaset faizinin artması borçlanma maliyetini artırır. Daha az borç, daha az harcama ve daha az talep manasına geldiğinden fiyatlar üstündeki artış baskısı azalır.
Ek olarak, ithal orta malına dayalı bir üretim yapınız var ise, faiz artışı TL’yi kıymetlendirerek kur üzerinden gelen enflasyonist baskıları azaltır. Tüm dünya merkez bankalarınca benimsenmiş olan uygulama budur. Kredibilitesi olan bir merkez bankası daha az faiz artışı ile de enflasyonu denetim edebilir. Lakin günün sonunda faiz artırmadan ve gerekli sabrı göstermeden enflasyonu düşürmüş bir merkez bankası yoktur.
Getty ImagesTürkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Durum bu biçimde iken TCMB Eylül ayından beri enflasyonu düşürmek için faizlerin de düşürülmesi gerektiğini ve bu türlü cari fazlaya geçerek enflasyonist baskıları bertaraf edeceğini savunan, iktisadi anlayışa aykırı bir modeli uygulamaya çalışıyor. Cari açığın makul düzeylere inmesine kimsenin itiraz olmaz. Lakin bunun yolu para siyaseti değildir. Ortaya konulan bu yeni modelin iktisat yazınında karşılığı yoktur.
Son 10 yıllık periyoda baktığımızda hükümetin enflasyon kıymetine düşük faiz tercihinin farklı ekonomik modellerle uygulamaya konulmaya çalışıldığını fakat bu modellerin hiç birinin uzun ömürlü olmadığını, bir noktada patlayınca terk edilerek yeni bir model arandığını gözlemliyoruz. Varsayımım bu modelin de iktisat yazınında karşılığı olmayan öbür modeller üzere bir kenara bırakılacağıdır. O niçinle ‘Model niye çalışmaz?’ sorusundan fazla tesirleri ne olur sorusuna odaklanmak daha manalı olabilir.
FAİZ İNDİRİMİNİN SONUÇLARI NE OLUR?
Faiz indirimlerinin devamı durumuna TL’deki paha kaybının da devam etmesi, enflasyonun orta vadede yüzde 30’lar düzeylerini zorlaması kaçınılmaz olur. Enflasyona sebep olan düşük faiz siyaseti terk edilmeyip enflasyona karşı süratle eriyen fiyatlarda yüklü artırımlara gidilmesi yalnızca daha yüksek enflasyon olarak geri döner. Bu noktada sorulacak soru TL’deki paha kaybının hangi süratte devam edeceği ve iktisadın buna ne kadar dayanabileceği sorusudur.
Kurdaki paha kaybını artık neredeyse günlük artırımlarla hissedilir hale geldi. Üreticiler, değil bir ay, bir hafta daha sonra kurun geleceği seviyeyi bilemediklerinden fiyatlama yapamıyorlar. Bu durum bir yandan üretimi yavaşlatırken bir yandan da mevcut üretimin piyasaya sürülmesini zorlaştırıyor. Giderek ders kitaplarında “hiperenflasyon” ortamında betimlenen ağır tabloya hakikat yaklaşıyoruz.
Uygulanan siyasetlerin kararında karşı karşıya kaldığımız yüksek enflasyon, toplumun tüm bölümlerinde derin yaralar açıyor. Sabit gelir kümeleri gerçek fiyatların günden güne azalması karşısında ayakta kalabilmek için çaba verirken emekliler senelerca biriktirdikleri sonlu birikimlerinin enflasyon karşısında erimesini çaresizlikle izliyorlar. En büyük hazinemiz olan beşeri sermaye, maaşlarda oluşan uçurum ve alım gücündeki ani düşüş sebebi ile süratle yurtdışına kaçıyor.
İktisatçılar açısından ise tüm bu problemlere ek olarak kusurlu siyasetlerde ısrar edilmesinin öngörülebilir bedellerini gözlemlemek ve bilgi birikimimizi siyaset yapıcılarla paylaşamamanın getirdiği derin bir hüzün duygusu hakim.
HÜKÜMET HANGİ YOLLARA BAŞVURABİLİR?
Düşük faize dayalı yeni iktisat modelini uygulamaktan vazgeçmek istemeyen hükümet, birinci vakit içinderda yerlilerin döviz talebini yavaşça sermaye denetimleri ile sınırlamaya çalışabilir. Döviz alımına gelebilecek günlük sınırlamalar, banka kredilerinin döviz alımında kullanılmasının engellenmesi, vergi artışları üzere. Bu istikamette gelecek adımların sinyalleri verilmeye başlandı.
Faiz indirimlerine orta ya da son verilmesi durumunda bu çeşit yavaşça sermaye denetimleri tahminen kurda yeni atakların önüne geçebilir. Lakin bu tedbirler hâlihazırda altında ezildiğimiz yoksulluğun ve ekonomik yavaşlamanın ilacı olmaz. Zira sermaye denetimleri uygunlaştırıcı bir siyaset olmayıp yalnızca mevcut uygulamanın yan tesirlerini gidermeyi ve vakit kazanmayı hedefler.
Getty Images
Faiz indirimlerine devam edilmesi durumunda kur ve enflasyonda dalga uzunluğu da artacağı için yavaşça sermaye denetimleri etkisiz kalabilir. Bu durumda sert sermaye denetimleri dediğimiz daha radikal tedbirlerle döviz talebi sınırlanmaya çalışılabilir.
Bu cins uygulamaları deneyen ülke örneklerinde döviz mevduatın yurtdışına çıkarılmasına gelecek sınırlamalar, bankadan günlük döviz çekme limitleri ya da kurun bedelinin sabitlenerek döviz mevduatın yerli para olarak geri ödenmesi üzere tedbirler görüyoruz.
Lakin çabucak hatırlatmak gerekir ki bu sert tedbirler önemli yan tesirler barındırmaktadır. Türkiye üzere dış borcu GSYH’nin yüzde 60’ına dayanmış bir ülkede bu cins sert tedbirler değerli bir ödemeler istikrarı krizi yaratabileceği üzere toplumda genel bir tedirginliği tetikleyerek bankacılık krizine de sebep olma riski taşımaktadır.
Getty Images
Kurdaki kıymet kaybının bu süratle devam etmesi durumunda en berbat senaryo iktisadın giderek yavaşlayan çarklarının durma noktasına gelmesi olacaktır. Bu durumda son deva olarak klasik siyasetlere dönüş yapılarak yüklü bir faiz artırımına gidilir. Bu siyaset TL talebini artırıp döviz talebini azaltarak kuru ve ötürüsıyla finansal krizi denetim altına almaya çalışır.
Yüklü bir faiz artışı muhtemelen önemli bir resesyonu da birlikteinde getirecek, lakin karşılığında durma noktasına gelen çarklar yine işler hale getirilmeye çalışılacaktır. Bana kaçınılmaz gelen bu son senaryonun tesirli olup olmayacağı, o noktaya gelene kadar iktisatta oluşacak hasarın büyüklüğüne bağlı olacaktır.
Dileğim ve bir iktisatçı olarak görüşüm uygulanan bu siyasetten ekonomimizde daha fazla hasar yaratmadan vazgeçilmesi, süratle uzaklaşmakta olduğumuz “iktisat” kavramına geri dönülerek sağlıklı bir istikrara ulaşılmasıdır.
yatırım tavsiyesi içermez
İktisat sözü Osmanlıca’da “dengeli olmak, çoka gitmemek” kökeninden geliyor. Bu temel üzerine inşa edilen iktisat bilimi ise toplumdaki kıt kaynakların en faal biçimde kullanılacağı sağlıklı istikrarlara ulaşmanın rehberliğini yapıyor.
İçinde bulunduğumuz durum, denenmiş ve aktifliği ispatlanmış iktisat siyasetlerinden uzaklaşmaktan kaynaklanan bir panik durumu. İktisat, çizdiği çerçeve takip edilirse nasıl sonuçlar doğuracağını, test edilen hipotezlerle bizlere sunuyor. Bizler de bu denenmiş ölçülmüş teoriler ışığında kıymetlendirme yapıyoruz. Şu anda ise o iktisadi çerçeveden ayrılma durumunda yaşanacak ‘dengesizlik ve aşırılıkları’ deneyim ediyoruz.
İKTİSADİ İSTİKRARLAR niye BOZULUYOR?
Şu anda döviz piyasasında yaşanan kriz, klasik iktisat siyasetlerini zorlayan bir niyet yapısının ısrarla uygulanmaya çalışılması kararında oluşan paniğin ve öngörü eksikliğinin bir tezahürü.
Yaşanan panik bir yandan döviz talebini artırarak, başka yandan da yabancı sermaye girişini sınırlayarak döviz fiyatını artırıyor. İçeride uygulanan siyasetlere olan güvensizliğe bir de ABD Merkez Bankası Fed’in giderek para musluklarını kısması eklenince arz tesiri besleniyor. Zira emsallerimiz faiz artırıp Fed kararlarına karşı sermaye çıkışını sınırlamaya çalışırken biz faiz düşürerek TL varlıkların yabancı yatırımcı gözündeki cazibesini daha da fazla azaltmış oluyoruz.
GÜVENSİZLİĞİN niçinİ NE?
Temel iktisadi prensipler, enflasyon beklentilerinin artması durumunda, fiyat istikrarından sorumlu olan Merkez Bankası’nın siyaset faizini artırması gerektiğini söyler. Zira siyaset faizinin artması borçlanma maliyetini artırır. Daha az borç, daha az harcama ve daha az talep manasına geldiğinden fiyatlar üstündeki artış baskısı azalır.
Ek olarak, ithal orta malına dayalı bir üretim yapınız var ise, faiz artışı TL’yi kıymetlendirerek kur üzerinden gelen enflasyonist baskıları azaltır. Tüm dünya merkez bankalarınca benimsenmiş olan uygulama budur. Kredibilitesi olan bir merkez bankası daha az faiz artışı ile de enflasyonu denetim edebilir. Lakin günün sonunda faiz artırmadan ve gerekli sabrı göstermeden enflasyonu düşürmüş bir merkez bankası yoktur.
Getty ImagesTürkiye Cumhuriyet Merkez Bankası
Durum bu biçimde iken TCMB Eylül ayından beri enflasyonu düşürmek için faizlerin de düşürülmesi gerektiğini ve bu türlü cari fazlaya geçerek enflasyonist baskıları bertaraf edeceğini savunan, iktisadi anlayışa aykırı bir modeli uygulamaya çalışıyor. Cari açığın makul düzeylere inmesine kimsenin itiraz olmaz. Lakin bunun yolu para siyaseti değildir. Ortaya konulan bu yeni modelin iktisat yazınında karşılığı yoktur.
Son 10 yıllık periyoda baktığımızda hükümetin enflasyon kıymetine düşük faiz tercihinin farklı ekonomik modellerle uygulamaya konulmaya çalışıldığını fakat bu modellerin hiç birinin uzun ömürlü olmadığını, bir noktada patlayınca terk edilerek yeni bir model arandığını gözlemliyoruz. Varsayımım bu modelin de iktisat yazınında karşılığı olmayan öbür modeller üzere bir kenara bırakılacağıdır. O niçinle ‘Model niye çalışmaz?’ sorusundan fazla tesirleri ne olur sorusuna odaklanmak daha manalı olabilir.
FAİZ İNDİRİMİNİN SONUÇLARI NE OLUR?
Faiz indirimlerinin devamı durumuna TL’deki paha kaybının da devam etmesi, enflasyonun orta vadede yüzde 30’lar düzeylerini zorlaması kaçınılmaz olur. Enflasyona sebep olan düşük faiz siyaseti terk edilmeyip enflasyona karşı süratle eriyen fiyatlarda yüklü artırımlara gidilmesi yalnızca daha yüksek enflasyon olarak geri döner. Bu noktada sorulacak soru TL’deki paha kaybının hangi süratte devam edeceği ve iktisadın buna ne kadar dayanabileceği sorusudur.
Kurdaki paha kaybını artık neredeyse günlük artırımlarla hissedilir hale geldi. Üreticiler, değil bir ay, bir hafta daha sonra kurun geleceği seviyeyi bilemediklerinden fiyatlama yapamıyorlar. Bu durum bir yandan üretimi yavaşlatırken bir yandan da mevcut üretimin piyasaya sürülmesini zorlaştırıyor. Giderek ders kitaplarında “hiperenflasyon” ortamında betimlenen ağır tabloya hakikat yaklaşıyoruz.
Uygulanan siyasetlerin kararında karşı karşıya kaldığımız yüksek enflasyon, toplumun tüm bölümlerinde derin yaralar açıyor. Sabit gelir kümeleri gerçek fiyatların günden güne azalması karşısında ayakta kalabilmek için çaba verirken emekliler senelerca biriktirdikleri sonlu birikimlerinin enflasyon karşısında erimesini çaresizlikle izliyorlar. En büyük hazinemiz olan beşeri sermaye, maaşlarda oluşan uçurum ve alım gücündeki ani düşüş sebebi ile süratle yurtdışına kaçıyor.
İktisatçılar açısından ise tüm bu problemlere ek olarak kusurlu siyasetlerde ısrar edilmesinin öngörülebilir bedellerini gözlemlemek ve bilgi birikimimizi siyaset yapıcılarla paylaşamamanın getirdiği derin bir hüzün duygusu hakim.
HÜKÜMET HANGİ YOLLARA BAŞVURABİLİR?
Düşük faize dayalı yeni iktisat modelini uygulamaktan vazgeçmek istemeyen hükümet, birinci vakit içinderda yerlilerin döviz talebini yavaşça sermaye denetimleri ile sınırlamaya çalışabilir. Döviz alımına gelebilecek günlük sınırlamalar, banka kredilerinin döviz alımında kullanılmasının engellenmesi, vergi artışları üzere. Bu istikamette gelecek adımların sinyalleri verilmeye başlandı.
Faiz indirimlerine orta ya da son verilmesi durumunda bu çeşit yavaşça sermaye denetimleri tahminen kurda yeni atakların önüne geçebilir. Lakin bu tedbirler hâlihazırda altında ezildiğimiz yoksulluğun ve ekonomik yavaşlamanın ilacı olmaz. Zira sermaye denetimleri uygunlaştırıcı bir siyaset olmayıp yalnızca mevcut uygulamanın yan tesirlerini gidermeyi ve vakit kazanmayı hedefler.
Getty Images
Faiz indirimlerine devam edilmesi durumunda kur ve enflasyonda dalga uzunluğu da artacağı için yavaşça sermaye denetimleri etkisiz kalabilir. Bu durumda sert sermaye denetimleri dediğimiz daha radikal tedbirlerle döviz talebi sınırlanmaya çalışılabilir.
Bu cins uygulamaları deneyen ülke örneklerinde döviz mevduatın yurtdışına çıkarılmasına gelecek sınırlamalar, bankadan günlük döviz çekme limitleri ya da kurun bedelinin sabitlenerek döviz mevduatın yerli para olarak geri ödenmesi üzere tedbirler görüyoruz.
Lakin çabucak hatırlatmak gerekir ki bu sert tedbirler önemli yan tesirler barındırmaktadır. Türkiye üzere dış borcu GSYH’nin yüzde 60’ına dayanmış bir ülkede bu cins sert tedbirler değerli bir ödemeler istikrarı krizi yaratabileceği üzere toplumda genel bir tedirginliği tetikleyerek bankacılık krizine de sebep olma riski taşımaktadır.
Getty Images
Kurdaki kıymet kaybının bu süratle devam etmesi durumunda en berbat senaryo iktisadın giderek yavaşlayan çarklarının durma noktasına gelmesi olacaktır. Bu durumda son deva olarak klasik siyasetlere dönüş yapılarak yüklü bir faiz artırımına gidilir. Bu siyaset TL talebini artırıp döviz talebini azaltarak kuru ve ötürüsıyla finansal krizi denetim altına almaya çalışır.
Yüklü bir faiz artışı muhtemelen önemli bir resesyonu da birlikteinde getirecek, lakin karşılığında durma noktasına gelen çarklar yine işler hale getirilmeye çalışılacaktır. Bana kaçınılmaz gelen bu son senaryonun tesirli olup olmayacağı, o noktaya gelene kadar iktisatta oluşacak hasarın büyüklüğüne bağlı olacaktır.
Dileğim ve bir iktisatçı olarak görüşüm uygulanan bu siyasetten ekonomimizde daha fazla hasar yaratmadan vazgeçilmesi, süratle uzaklaşmakta olduğumuz “iktisat” kavramına geri dönülerek sağlıklı bir istikrara ulaşılmasıdır.
yatırım tavsiyesi içermez